شروع بازی را میتوان به گذشته های دور، حتی به بدو پیدایش انسان نسبت داد. در حقیقت بازی جزئی اززندگی انسان از بدو تولد تا زمان مرگ بوده و در کل تاریخچه ی بشریت مندرج است. هر گونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفدار که در اوقات فراغت یا اشتغال و در جهت کسب لذت، تمدد اعصاب، آرام بخشی جسم یا ذهن بازیگر و اقناع نیازهای آنی یا دراز مدت فرد یا گروه، چه به صورت انفرادی یا گروهی انجام گیرد، بازی نامیده میشود. درحقیقت، بازی فعالیتی منظم، سازماندار و جدی نیست، بلکه فعالیتی ارادی، آزاد و بدون هدف میباشد و نیاز غریزی است که بخشی از زندگی فردی و اجتماعی را تشکیل داده و واکنشهای مختلف عاطفی، هیجانی و اجتماعی را در پی دارد. انسان به لحاظ فیزیولوژیکی نیاز به جنبش وحرکت دارد و بازی جزء مهم این جنبش و حرکت است. همچنین انسان برای رشد ذهنی و اجتماعی خود نیاز به تفکر دارد و بازی خمیر مایه ی تفکر است.

بازی در زندگی فرد مزایای متعددی را در سطـوح مختلف رشدی دارد.افزایش مهارت دربرنامه ریزی، توانایی حل مساله، خلاقیت، دست یافتن به دور اندیشی، رشد زبان… وهمه و همه در بازی کودکان متجلی میشود.برای پی بردن به ارزش و اهمیت بازی،باید بازی کودکان و نحوه ی انجام آنرا بشناسیم و هرگز بازی کودکان را بیهوده تلقی نکنیم،چرا که زمان بازی،زمان به دست آوردن دانش و تجربه است.

همچنین روانشناسان رشد بیان میکنند که بازی و حرکت ابزار اصلی رشد زبان، حل مساله، خلاقیت وهمچنین تواناییهای ادراکی حرکتی کودکان است. کودک با حرکت، مغز و جسم خود را پرورش داده و پیوند دهنده ی او با محیط و دیگران و عامل اجتماعی شدن اوست. به عبارت دقیقتر سرچشمه ی رشد همه ی ابعاد وجودی کودک حرکت است و رشد حرکتی بعد اصلی و پایه ی رشد و تکامل بشر محسوب میشود.

در دوره ی اول ابتدایی بازی باید به عنوان قسمتی حیاتی از برنامه ی درسی تربیت بدنی مد نظر قرارگیرد. نباید تصور کرد که تربیت بدنی درسی حاشیه ای یا ضمیمه است که به راحتی میتوان آن را از برنامه ی مدرسه حذف نمود. تربیت بدنی در مدارس ابتدایی مفهوم بازی به شکل آزاد یا حکم ساعت تنفس بین دو کلاس را ندارد.

کلاس درس تربیت بدنی حکم آزمایشگاهی را دارد که طی آن کودک با وظیفه ی مهم فراگیری حرکت و یادگیری از طریق حرکت درگیر میشود. هدف اصلی برنامهی درس تربیت بدنی سرگرمی و شادی نیست. ممکن است هدف کودک سرگرمی و شادی باشد، ولی معلم نباید تنها به دنبال این هدف باشد. شادی، تفریح و سرگرمی محصول فرعی یک برنامه ی خوب تربیت بدنی است .

تعریف جامع و فراگیر از بازی که مورد تأیید همه نظریه پردازان روانشناسی باشد وجود ندارد و تقسیم بندی های متعددی نیز ازانواع بازی صورت گرفته است اما آنچه از تعاریف و دسته بند یها به طورمشترک قابل مشاهده می باشد، این است که کودک بر اساس نیازهای درونی خود به بازی می پردازد؛ در حالی که فعالیت ها و کوشش های آگاه و ناخودآگاه وی به منظور آماده ساختن او برای زندگی آینده صورت م یگیرد. به عبارت ساده تر می توان گفت بازی بستر مناسبی برای دانش آموز است که بدون تحمل خشکی تمرینات، کلاس را با نهایت رغبت و اشتیاق همراه با کسب لذت سپری کند و علاوه بر کسب مهارت های حرکتی و آموزشی مربوطه، به تمرین زندگی بپردازد. تمرین همیاری، همکاری، مسئولیت پذیری، قانونمندی، نظم وانضباط، آشنایی با روابط اجتماعی، تحکیم دوستی ها، آشنایی با محیط و… از جمله این خصوصیات است.

این مهم میسر نخواهد شد مگر آنکه معلمین تربیت بدنی ضمن آگاهی از جایگاه برجسته و تأثیر مهم خود در آموزش وتربیت دانش آموزان، ضمن فراهم آوردن بستری مناسب برای آموزش و گسترش تجارب حرکتی و توانایی های جسمانی دانش آموز، بازی ها را در جهت تربیتی مطرح کنند و با دادن معنا و محتوا به بازی ها، آن ها را به درس زندگی تبدیل نمایند. این امر باعث می شود تا دانش آموزان ضمن لذت بردن از بازی هدفمند، به اهداف والای آموزشی و پرورشی بهتر دسترسی پیدا کنند. در راستای اهداف آموزشی برنامه درسی پایه دوم و کسب صلاحیت های مشترک در حوزه های یادگیری برنامه درسی ملی،برنامه درس تربیت بدنی نگاه ویژه ای به بازی ها داشته و سه گروه از بازی ها رابا توجه به کارکرد آن ها در اولویت قرار می دهد.

• بازی های گروهی
• باز یهای تلفیقی با سایر دروس
• بازی های بومی محلی

• بازی های ورزشی

معلمان می توانند در تکمیل فعالیت های جلسات آموزشی خود ، در هر جلسه یکی از بازی های مرتبط با موضوع آموزشی را انتخاب و در تمام مراحل کلاس از آن بهره ببرند. البته می توان با اعمال برخی تغییرات در نحوه اجرا و متناسب سازی آن با فرهنگ و اقلیم محل آموزش، باز یها را به شکل جذاب تر و متنوع تر اجرا کرد.

باز ی های گروهی

در بازی ها و فعالیت های گروهی دانش آموزان با کمک هم برای رسیدن به هدفی مشترک تلاش می کنند . در این بازی ها، دانش آموزان با هم تشریک مساعی می کنند و در تمام مراحل احساس مسئولیت می کنند. برخی از رفتارها از جمله اعتماد، دوستی، پذیرش از سوی جمع، کمک به دیگران، مشارکت در کار با دیگران، کاهش ناهنجاری های اخلاقی، گرایش و تمایلات مثبت و…. توسعه می یابد .

برای انجام باز ی های گروهی دانش آموزان به یادگیری مهار ت های ذیل نیاز دارند :

رعایت نوبت، لذت بردن از موفقیت دیگران، گوش دادن به صحبت های دیگران، رفع اختلاف با همکلاسی های خود، حمایت ضعیف ترها و تشویق آنان، توانایی انتقاد صریح، حمایت و تشویق دیگران. از اين رو توصيه می شود معلمان در طول اجرای کلاس و انجام فعاليت ها و بازی ها با استفاده از آموزش های کلامی و غير کلامی خود نسبت به تقويت مهارت های ذکر شده اهتمام ورزند.

نکات اساسی در انجام فعاليت ها و باز ی های ورزشی گروهی :

• گروه ها با توجه به توانايی افراد انتخاب شوند تا گروه های متجانس داشته باشيم.
• دقت شود نوبت هريک از بچه ها در بازی مراعات شود.
• نکات ايمنی به دانش آموزان گوشزد شده و معلم از ايمنی بچه ها در هنگام بازی مراقبت کند.
• بازی ها متناسب با اهداف آموزشی درس انتخاب شود.
• به هنگام معرفی و شرح بازی، بهتر است معلم ضمن شرح دادن خود بازی را اجرا کند.
• امکانات و وسايل مورد نياز بازی با در نظر گرفتن ايمنی تهيه گردد.
• احترام به قوانين و مقررات، احترام به همبازی، رعايت نوبت، مسئوليت پذيری و تلاش و پشتکار از ضروريات بازی های گروهی است که توصيه می شود همواره از سوی معلم گوشزد گردد.
• برای حفظ تنوع، از تکرار بيش از اندازه يک بازی پرهيز شود.

بازی های ورزشی تلفيقی

تعريف : منظور از بازی های ورزشی تلفيقی فعاليت های جسمانی بازيگونه برنامه ريزی شده وسازماندهی است که از درهم آميخته شدن دو يا چند فعاليت ذهنی و جسم ی (که معمولاً مطالعه و يادگيری آن ها به صورت انفرادی سخت است) و به منظورتحقق هدف خاصی، تشکيل شده اند.

فلسفه وجودی بازی های ورزشی تلفيقی :

 ماشينی و صنعتی شدن زندگی و فاصله گرفتن انسان ها از طبيعت و محدود شدن قلمرو زندگی انسانی به چهارديواری کوچکی به نام آپارتمان و حداکثر خانه های کوچک و تبديل شدن محيط طبيعی، که می توانست فضای بازی و کلاس درس محسوب شود، به زمين های محدود بازی و فعاليت از طرفی و انفجار مفاهيم و موضوعات متنوع و جديد حاصل از صنعتی شدن جهان از طرف ديگر و ضرورت يادگيری مفاهيم مختلف و متنوع مورد نياز و محدوديت های زمانی حاصل از جبر زندگی ماشينی، انسان های متفکر و جستجوگر بسياری را به يافتن راه حل های مقرون به صرفه و در عين حال مؤثر واداشت. يافتن مفاهيم و فعاليت هايی که پتانسيل هم افزايی را داشته باشند از جمله راه حل هايی بود که در اوايل قرن بيستم با تلاش های بسياری، تحت پا به عرصه تعليم و تربيت گذاشته و پس از بارها قرار گرفتن در بوته آزمايش و محک « فعاليت های تلفيقی يا به اختصار تلفيق » عنوان تجربه، عصای دست دست اندرکاران تعليم وتربيت شد. از آنجا که يادگيری خود ماهيتی تلفيقی دارد، توجه به اين الگو در اصلی ترين مقاطع زندگی بشری يعنی دوران ابتدايی زندگی و تحصيل بيش از ديگر مقاطع مورد توجه قرار گرفت. معلمان تلاش کردند تا به جای تدريس مجزای مفاهيم و موضوعات درسی که غالباً مشکل می نمود، آن ها را به نحوی در هم بياميزند تا با حداکثر يادگيری و کمترين مقاومت و کم توجهی، متربيان را مهيای زندگی امروزی وآينده کنند. چنين روشی در حد اعلای خود،اگر در محدوده ذهنيات باقی می ماند امروز دست مايه نظام های تعليم وتربيت نبود ؛ چرا که نهايت پياده شدن چنين رويکردی به دليل درگيرساختن فقط يک نيمکره مغز، بسيار محدود بود.اما آنجاکه ذهن وجسم دست در دست هم داده وبا به خدمت گرفتن همزمان هردو نيمکره مغز ظرفي تها و تواناي یهای بيشتری را برای يادگيری مهيا ساختند، فعاليت جسمانی به معنای اعم و تربيت بدنی و ورزش به معنای اخص کلمه خود را به عنوان يک موضوع درسی مهم و تسهيل کننده يادگيری،که خود نيز می بايست يادگرفته می شد، به جامعه تعليم وتربيت معرفی و تحميل کرد. امروزه شاهد آن هستيم که موضوعات متعدد و اصلی درسی مانند رياضيات، علوم، مهارت های زبانی، هنر و مطالعات اجتماعی با محوريت درس تربيت بدنی و در قالب الگوی تلفيق و در لوای بازی های ورزشی به دانش آموزان عرضه شده وآنجا که برنامه ريزی و سازماندهی اصولی صورت گيرد، يادگيری سريع و ماندگار کمترين پيامد همزيستی تربيت بدنی با ساير موضوعات درسی در قالب تلفيق است.

صرف نظر از آنچه گفته شد ماهيت نشاط آوری،تقويت کنندگی، رشددهندگی، تسهيل کنندگی و مهمتر از همه مبتنی بر فطرت آدمی ، فعاليت های جسمانی، که در قالب بازی های ورزشی اجرا می شوند، فلسفه وجودی و ضرورت بازی های ورزشی تلفيقی را رقم زد.

روش های تلفيق تربيت بدنی (در قالب بازی های ورزشی وحرکات جسمانی) :

 حداقل به سه روش می توان بازی های ورزشی تلفيقی ساخت. در نوع اول و دوم، فقط يک موضوع درسی (ازبين دروس رياضی، علوم، مهارت های زبانی، مطالعات اجتماعی و هنر)، با تربيت بدنی (البته با فعاليت های جسمانی اين موضوع درسی مثل بازی های ورزشی، مهارت های حرکتی) تلفيق می شود، اما در سومين روش مفاهيم بيش از يک موضوع درسی با مفاهيم تربيت بدنی تلفيق می شوند. تفاوت روش های اوّل و دوم فقط در تقدم و تأخر موضوع است. به عبارتی ديگر در نوع اول موضوع درسی مبنای آموزش است اما با مفاهيم تربيت بدنی تلفيق می شود.اما در روش دوم موضوع مفاهيم تربيت بدنی مبنای آموزش بوده و موضوعات ديگر درسی را به ياری می گيرد.

پيش نيازهای ساخت بازی های ورزشی تلفيقی:

برای ساخت يک بازی ورزشی تلفيقی، حداقل نيازمند آگاهی از موارد ذيل و توانايی بهره گيری از آن ها می باشيم:

• آگاهی از مفاهيم کلی و واحدهای درسی کليه دروس در هر پايه (البته نکات و مفاهيم برجسته که يادگيری آن ها به تنهايی مشکل باشد و ضمناً امکان تلفيق وجود داشته باشد). به طور مثال مفاهيم و واحدهای اصلی درس تربيت بدنی در پايه دوم ابتدايی عبارتند از: حرکات پايه و وضعيت بدنی ،آمادگی جسمانی و فعاليت بهداشت تغذيه و ايمنی در ورزش آشنايی با رشته های مختلف ورزشی
• محوريت قرار دادن مفاهيم کلی و واحدهای درسی تربيت بدنی در هر پايه برای تلفيق با ساير دروس در هر پايه.
• امکانات ؛ فضا؛ تجهيزات و سطح توانايی های دانش آموزان.
• چگونگی مشارکت با ساير معلمان و کادر مدرسه.

بازی های بومی  محلی

تعريف: بازی های بومی به بازی هايی اطلاق می شود که در منطقه يا محله خاصی اجرا شوند .در بازهای محلی وسعت تحت پوشش بازی بيشتر شده و اختصاص به استان يا استان هايی دارد که دارای وجوهاتی مشترک مانند آب و هوا، زبان و … باشد. درسرزمين پهناور و کهنسال ما ايرانيان با وجود تنوع در آب و هوا و گوناگونی ريشه های فرهنگی، بازی و سرگرمی های رايج در ميان مردم نيز از تنوع و گستردگی برخوردار است . هيچ کس نمی داند از چه زمانی اين بازی ها و توسط چه کسانی آغاز شده اند آن چه مهم است اين است که تغيير در شيوه های زندگی مردم، گسترش شهر نشينی و صنعتی شدن و پيدايش فن آوری های نوين بسياری از بازی های سنتی را منسوخ کرده و يا به حاشيه رانده است .بازی های بومی  محلی کشورمان می تواند به عنوان احياکننده فرهنگ، آداب و رسوم گذشتگان نقش مؤثری در ارتقاء شخصيت و هويت ملی داشته باشد و همچنين به عنوان منبعی مؤثر در توسعه و ترويج ورزش همگانی استفاده شود. از اين رو استفاده از انواع بازی های بومی  محلی متناسب با فرهنگ و اقليم محل آموزش در برنامه درسی تربيت بدنی توصيه می شود.

نکات اساسی در انتخاب بازی های بومی  محلی :

در انتخاب بازی های مناسب برای اجرا در مدرسه توجه به نکات زير ضروری است:

• کمک به تقويت توانايی های جسمانی، ذهنی و عاطفی دانش آموزان در راستای اهداف برنامه درسی تربيت بدنی.
• ارائه الگوی مناسب برای غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان.
• تزريق شادابی و نشاط.
• به نمايش گذاردن ارزش های فرهنگی و سنن پسنديده تاريخی و قالب بازی.
• متناسب بودن فضای مورد نياز بازی با فضای آموزشگاه.
• توجه به رعايت نکات ايمنی و بهداشتی
• جذابيت بازی.
• داشتن ظرفيت های مناسب برای تغيير در قوانين و مقررات بازی و متناسب سازی آن با ويژگی های سنی دانش آموزان .

بازی های ورزشی

با توجه به ويژگی ها، نيازها و علايق کودکان در سال های آخر دبستان، استفاده از بازی های ساده ورزشی برای تکميل و توسعه مهارت های پايه و آموزش مهارت های مقدماتی رشته های ورزشی، يک روش آموزشی مؤثر و مفيد محسوب می شود.

اين بازی ها علاوه برفراهم آوردن زمينه مناسب برای آشنايی با قوانين و مقررات ساده رشته ورزشی، موجب توسعه آمادگی های عاطفی، اجتماعی و روانی دانش آموزان نيز می گردد. آنها با لذتی که از بازی گروهی کسب می کنند، انزواطلبی و گوشه گيری را فراموش کرده و با علاقه مندی به هم بازی، احساس نوع دوستی، ايثار، گذشت، کنترل هيجانات و تعلق به گروه را در خود پرورش می دهند.

بازی های ساده ورزشی به طور مشخص برای توسعه مهارت های ترکيبی مثل دريافت و ارسال توپ در حين دويدن و تمرين مهارت های مقدماتی ورزش های رايج آموزشگاهی از جمله: واليبال، بسکتبال، هندبال، فوتسال، بدمينتون و دو و ميدانی کاربرد بسياری دارد.

همچنين فراگرفتن بازی های ورزشی با مقررات ساده به دانش آموزان اين امکان را خواهد داد تا خارج از کلاس درس تربيت بدنی (ساعات تفريح و يا اوقات خارج از مدرسه) با انجام آنها علاوه بر غنی سازی اوقات فراغت خود و بهره مندی از آثارمثبت فعاليت بدنی، احساس رضايت مندی، لذت، شادی و نشاط را در زندگی خود همراه نمايند.

توصيه هايی برای معلمان

پيش بينی مقدمات بازی قبل از انجام آن از مهم ترين موضوعاتی است که معلمان همواره بايد به آن توجه کافی داشته باشند. قبل از انتخاب يک بازی مناسب، توصيه های زير راه گشاست:

• تناسب بازی با سطح توانايی دانش آموزان.
• مناسب بودن بازی با مهارت های قبلی دانش آموزان
• مناسب بودن بازی برای تحقق، تکميل و تعميق اهداف آموزشی درس

بعد از تمهيد مقدمات توجه به زمان، فضا و وسايل مورد نياز و مناسب برای بازی، در اولويت هستند.

زمان مناسب بازی:

همواره توجه شودکه مدت زمان در نظرگرفته شده برای بازی، بخشی از ساعت درس تربيت بدنی خواهد بود نه تمام آن. بهتر است اين زمان در بخش پايانی مرحله آموزش بعد از اجرای تمرينات برنامه ريزی شود. همچنين زمان در نظرگرفته شده به ميزانی باشد تا ضمن پرهيز از خستگی و دل زدگی دانش آموزان، فرصت کافی برای انجام فعاليت به منظورتعميق و تکميل يادگيری فراهم گردد.

فضای بازی:

در انتخاب فضای مناسب بازی، همواره بايد به نکات زير توجه داشت:

• فضای سالم و ايمن برای بازی انتخاب شود.
• فضای در نظرگرفته شده آزادی عمل کافی در اختيار بگذارد.
• فضای در نظرگرفته شده متناسب با توانايی دانش آموزان انتخاب شود تا باعث خستگی و دلزدگی در ادامه فعاليت نشود.
• درصورت امکان از فضاهای طبيعی اطراف و در دسترس آموزشگاه استفاده شود.

وسايل بازی:

استفاده از وسايل ورزشی در بازی ها برای توسعه و پيشرفت قابليت های بدنی و ايجاد هماهنگی ميان اعضای حسی و حرکتی اهميت بسياردارد. دانش آموزان در سنين پايان دبستان علاقمندند در بازی ها از وسايل متنوعی استفاده کنند. وسايل مورد استفاده در اغلب بازی ها ممکن است از نوع ابتکاری و دست ساز دانش آموزان يا معلم باشد و يا از وسايل استاندارد و متداول ورزشی باشد.

از وسايل ابتکاری و دست ساز می توان به انواع توپ های پارچه ای، کيسه های شن و ابزارهايی که با انواع قوطی، چوب، لاستيک، سنگ و ساير اشياء موجود در محيط زندگی و طبيعت ساخته می شود، اشاره داشت. توصيه می شود برای تقويت خلاقيت و توانمندسازی دانش آموزان و بهره مندی از طبيعت و اشياء بلااستفاده در محيط زندگی، معلمان از وسايل ابتکاری و دست ساز در اجرای بازی ها، بهره لازم را ببرند و دانش آموزان به استفاده هرچه بيشتر از اين وسايل ترغيب و تشويق شوند.

از وسايل استاندارد معمول در دبستان ها نيز می توان در بازی ها استفاده کرد. اين وسايل شامل انواع توپ، راکت، تور، حلقه، طناب، مانع، نيمکت و… است.

نکته مهم و قابل توجه در تدارک وسايل بازی اين است که معلمين سعی نمايند از حداکثر ظرفيت موجود استفاده کرده و با انتخاب مناسب از وسايل بازی، بيشترين فرصت تمرين را برای اکثر دانش آموزان فراهم آورند.

اشکال بازی:

بازی های ساده ورزشی را می توان با اعمال برخی تغييرات، در اشکال متفاوت اجرا کرد. چند مورد اين تغييرات عبارت اند از:

• تغيير در نوع مهارت حرکتی مورد استفاده در رشته های ورزشی مختلف
• تغيير در تعداد بازيکنان
• تغيير در ابعاد زمين بازی
• تغيير در قوانين بازی
• تغيير در تعداد مهارت های حرکتی مورد استفاده
• تغيير در وسايل بازی
• تغيير در بازی برای ترغيب بيشتر بازيکنان به همکاری بيشتر و افزايش کارگروهی
• تغيير در بازی برای ترغيب بازيکنان به خلاقيت و نوآوری

نکات اساسی درانتخاب و اجرای بازی ها:

معلمان بايد همواره در انتخاب و اجرای بازی ها به موارد زير توجه کافی نمايند:

• نوبت دانش آموزان رعايت شود.
• عادات خوب، روابط دوستانه، روحيه ورزشکاری و اخلاق جوانمردانه آشکار و تقويت گردد.
• مراقبت های ايمنی مدنظر بوده و مرتب گوشزد شود.
• قوانين و مقررات بازی مشخص شده و با دانش آموز خاطی برخورد شود.
• گاهی اوقات مسئوليت قضاوت و داوری به دانش آموزان واگذار گردد.
• به دانش آموزان با رعايت قوانين بازی با هدف پرورش خلاقيت، آزادی عمل کافی داده شود.
• مسئوليت ها بين دانش آموزان تقسيم گردد.
• دانش آموزان از انجام رفتارهای غيراخلاقی برحذر شوند.
• گاهی اوقات معلمان در بازی ها شرکت کنند.
• شادی و نشاط لازم در بازی ها وجود داشته باشد.