آشنا خواهید شد با...
زندگی فعال
امروزه کم تحرکی در کنار سایر عوامل از جمله مصرف دخانیات و تغذیه ناسالم باعث افزایش انواع بیماری های مزمن غیرواگیر از جمله دیابت، بیماری های قلبی، افزایش چاقی و سرطان های خطرناک و کشنده شده است که سلامتی جوامع را تهدید می کند. از این رو ترویج شیوه زندگی فعال به کسب و حفظ سلامتی افراد کمک بسیار خواهد کرد.
همچنین کیفیت زندگی فرد فعال نسبت به فرد غیرفعال به طورحتم بهتر و مطلوب تر است؛ برای نمونه برخورداری از توانایی جسمانی و مهارت ورزشی برای فرد امکان بیشتری در انتخاب شغل، گذران اوقات فراغت، برخورد با مشکلات زندگی و … فراهم می کند و با ایجاد فرصت های مشارکت بیشتر در فعالیت های جسمانی، تعاملات اجتماعی او را افزایش داده و در نتیجه بر سلامتی روحی و اجتماعی او تأثیر مثبت بر جای می گذارد.
از این رو یکی از مفاهیم آموزشی درس تربیت بدنی، تربیت و آماده سازی دانش آموزان برای شیوه زندگی فعال است هرچند برنامه های آموزشی تنها عامل افزایش سطح فعالیت های بدنی افراد در جامعه به شمار نمی رود، بلکه خانواد ه ها، اجتماع و برنام ههای آموزشی مرتبط دیگر نیز در این امر سهیم هستند.
رهنمودهای آموزشی:
از فرصت هایی که بنا به دلایل مختلف مانند شرایط آب و هوایی کلاس های عملی برگزار نمی شود، برای تدریس موضوعات شناختی درس تربیت بدنی استفاده کنید.
برای آموزش موضوعات شناختی درس تربیت بدنی علاوه بر روش پروژه که در سنوات قبل معرفی شد (جهت مطالعه می توانید به مطالب دوره متوسطه اول مراجعه کنید) از روش های مؤثر دیگری همچون حل مسئله، مبا حثه کلاسی، بارش فکری وکنفرانس و گفتگو که دانش آموزان را در فرایند یاددهی یادگیری فعال نگه می دارد نیز بهره ببرد.
مباحثه کلاسی: یک راهکار آموزشی است که در آن موضوعی ارائه می شود و دانش آموزان باید ضمن ارائه یک راهکار، با استدلال از نظر خود دفاع کنند.مباحثه این فرصت را برای دانش آموزان فراهم می آورد که اهمیت اطلاعات عمومی و تفکر را درک کنند.رعایت توصیه های زیر می تواند اثر بخشی این راهکار آموزشی را افزایش دهد:
- موضوع مناسبی را برای مباحثه انتخاب کنید. برای نمونه « تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت افراد در فعالیت جسمانی »
- قبل از شروع بحث در کلاس چهارچوب زمانی مشخصی را تعیین نمایید.
- در صورت صلاحدید، منابعی را که لازم است دانش آموزان اطلاعات مورد نیاز موضوع بحث را کسب کنند از جلسه قبل به آنها معرفی کنید.
- آداب مباحثه را به دانش آموزان بیاموزید و بر رعایت آن تأکید کنید.
- قبل از شروع مباحثه به دانش آموزانی که قرار است فقط شنونده بحث باشند بگویید نظرات موافق یا مخالف خود را درباره مباحثی که مطرح می شود همراه با علت موافقت یا مخالفت یادداشت کنند و پس از پایان مباحثه با مباحثه کنندگان در میان بگذارند.
کنفرانس و گفتگو: یک راهکار آموزشی است که ارائه کلامی معلم را با گفتگوهای دانش آموزان ترکیب می کند. رعایت توصیه های زیر می تواند اثربخشی این راهکار آموزشی را افزایش دهد.
- کنفرانس را طوری طراحی کنید که یک آغاز انگیزه بخش، بیان کامل و جمع بندی مطالب در انتهای سخنرانی داشته باشد.
- در صورت امکان از ابزارهای سمعی و بصری استفاده کنید تا تصاویر پشتوانه گفته هایتان شوند و مفاهیم مورد نظرتان را بهترمنتقل کنند.
- با استفاده از نقل قول ها، شوخی ها و داستان های جالب و کوتاه، سخنرانی تان را جذاب کنید.
- طرح کلی مطالب را به گونه ای ارائه کنید تا دانش آموزان بتوانند به طور منظم یادداشت برداری کنند.
- با پرسش و سؤال، دانش آموزان را به مشارکت در گفتگو ترغیب کنید و آنها را به خاطر مشارکت در بحث تشویق و تحسین کنید.
- برای افزایش مشارکت دانش آموزان، زمان های کوتاه و برابر در اختیار همه آنها قرار دهید.
بارش فکری: یک راهکار آموزشی است که در آن معلم از دانش آموزان می خواهد افکار، ایده ها یا پاسخ های خود را درباره یک مسئله بیان کنند. این روش زمینه را برای تفکر خلاق دانش آموزان فراهم آورده و به آنها کمک می کند به پاسخ های متنوعی دست یابند. دو شیوه برای این راهکار آموزشی وجود دارد:
روش اول، معلم مسئله اصلی را بیان می کند و سپس جلسه بارش فکری را با محوریت دانش آموزان اداره می کند تا پاسخ ها را به دست آورد.
روش دوم، معلم مسئله اصلی را بیان می کند و سپس از دانش آموزان می خواهد در گروه های کوچک تقسیم شده و هرگروه فهرستی از پاسخ های خود را ارئه کند.
در کلاس های پرجمعیت، دانش آموزان را به گروه های کوچک تقسیم کنید و از آنها بخواهید نماینده ای را برای گروه خود معرفی کنند تا پاسخ هایشان را ثبت و اعلام کنند. توصیه های زیر می تواند اثربخشی این راهکار آموزشی را افزایش دهد:
- پاسخ ها را به شکلی روی تابلو یادداشت کنید تا دانش آموزان انتهای کلاس هم بتوانند آنها را بخوانند و به آنها رجوع کنند.
- پاسخ ها را به ترتیبی که دانش آموزان ارائه می دهند بنویسید و رتبه بندی آنها را به پایان بارش فکری موکول کنید تا ارزیابی دقیق تری از درس به عمل آید.
- دانش آموزان غیرفعال را دعوت به مشارکت کنید.
- با حفظ نوبت و نظم، جلسه بارش فکری را اداره کنید تا کلاس از کنترل خارج نشود.
فعالیت جسمانی هنگاه بیماری
فعالیت بدنی منظم و مفرح، نویدبخش تندرستی است و فعال تر شدن برای افراد سالم و تندرست بی خطر است. اما متأسفانه برخی از ما در طول حیات خود بنا به دلایل متعدد اعم از مادرزادی و اکتسابی، دچار مشکل و اختلال در سیستم ها و اندام های بدن می شویم. از این رو سؤال مهمی مطرح می شود که آیا در صورت بیماری یا معلولیت، مجاز به انجام فعالیت بدنی در ادامه زندگی خود خواهیم بود یا خیر؟ مطالعات نشان داده است نه تنها اهداف ورزش و فعالیت بدنی برای همه افراد اعم از سالم و بیمار یکسان است، بلکه فعالیت بدنی در نزد افراد با مشکلات خاص به دلیل نقش درمانی، به مراتب سودمندتر از افراد عادی است. البته با رعایت برخی از ممنوعیت ها و دستورالعمل های خاص.
افراد با نارسایی های قلبی :
افرادی هستند که به دلایل متعدد اعم از مادرزادی و اکتسابی در سیستم قلب و عروق دچار مشکل و اختلال هستند.
اقدامات لازم :
- شناسایی نوع نارسایی و مشکل در مشورت با خانواده و پزشک متخصص.
- تعیین نوع و شدت فعالیت از طرف پزشک.
- گرم کردن مناسب بدن.
- انجام حرکات و فعالیت های ورزشی با شدت متوسط و پایین تر.
- توجه به علائم ظاهری فرد ( درد، کبودی لب و ناخن ها، تنگی نفس) .
- افزایش تدریجی شدت و مدت تمرین و فعالیت های بدنی در حد تمرینات هوازی.
- جلوگیری از ایجاد خستگی با کاهش شدت تمرینات و استراحت های طولانی.
- کاهش فعالیت های رقابتی و استرس زا.
نکته مهم :
انجام فعالیت های طولانی مدت، پرشدت، استرس زا، رقابتی و مبارزه ای برای افراد مبتلا به نارسایی قلبی مناسب نیست.
چاقی :
افزایش بیش از حد چربی در بدن است.
اقدامات لازم :
- برای انجام فعالیت های جسمانی اجازه پزشک و تعیین سطح فعالیت لازم است.
- معمولاً به دلیل پایین بودن سطح ظرفیت های جسمانی، در اجرای فعالیت های جسمانی دچار مشکل هستند.
- بیشتر فعالیت این افراد باید معطوف به کاهش وزن بدن باشد؛ بنابراین انجام فعالیت های هوازی با شدت متوسط برای آنها مفید است.
- آگاهی دادن به فردچاق و خانواده در خصوص چاقی و عوارض مربوط به آن.
- به وجود آوردن شرایطی برای کاهش عوامل منفی محیط و افزایش سطح انگیزه ای افراد چاق برای پرداختن به ورزش.
- انجام فعالیت های جسمانی در حد توان.
- داشتن برنامه مدون و منظم و اجرای مرتب فعالیت ها تا حصول نتیجه.
- توجه به وضعیت تغذیه ای فرد چاق و در صورت لزوم، مشاوره با افراد متخصص.
- یکی از عوارض چاقی در پسران، معمولاً فتق است؛ بنابراین در چنین شرایطی، فعالیت های سنگین برای آنها مضراست.
- انجام فعالیت های تفریحی و بدون رقابت برای افراد چاق بسیار مناسب است.
- افزایش شدت و مدت تمرین باید کاملاً تدریجی و با شیب ملایم باشد.
- فعالیت های سرعتی و فعالیت های توأم با پرش و جهش برای افراد چاق دشواراست.
نکته مهم :
انجام فعالیت های تفریحی و فعالیت های هوازی سبک تا متوسط برای افراد چاق مناسب ترین فعالیت است.
دیابت :
انواع دیابت عبارت اند از :
دیابت نوع یک :
در گذشته « دیابت وابسته به انسولین » نامیده می شد و هر سنی را دربر م یگیرد اما در کودکان و جوانان شای عتر است. بدن افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ قادر به تولید انسولین کافی نم یباشد. لذا، برای کنترل قند خونشان نیازمند انسولین تزریقی هستند.
دیابت نوع دو:
در گذشته به آن «دیابت غیروابسته به انسولین » گفته می شد. در افراد میان سال به بالا به خصوص افراد دارای اضافه وزن، شایع است. با توجه به پدیده رو به افزایش چاقی و کم تحرکی در افراد جوان، دیابت نوع ۲ همیشه به انسولین نیاز ندارند و غالباً م یتوانند دیابت خود را با تغذیه صحیح و کاهش وزن و فعالیت بدنی کنترل نمایند. اما ممکن است به دارو نیز نیاز داشته باشند.
اقدامات لازم :
- ورزش هایی که قند خون را پایین می آورند مناسب نیستند.
- ورزش های هوازی مناسب ترین ورزش برای دیابتی هاست.
- دیابتی ها تنها ورزش نکنند.
- همیشه همراه خود مواد قندی داشته باشند.
- در مورد ورزش افراد دیابتی توصیه پزشک لازم است به خصوص نوع ۱ که انسولین مصرف می کنند.
- ورزش های رقابتی و پرتحرک برای افراد دیابتی مناسب نیست.
- در هنگام ورزش کردن، به خستگی توجه کنید. دیابتی ها نباید خیلی خسته شوند تا به حالت واماندگی برسند.
- باید یاد بگیرند که با اراده خود و هر موقع که احساس ناخوشایندی به آنها دست داد، فعالیت را قطع کنند.
آسم :
انسداد متغیر و برگشت پذیر راه های هوایی است که با التهاب و افزایش واکنش راه های هوایی در مقابل محرک ها همراه می شود.
اقدامات لازم :
- همه جلسات تمرین باید با گرم کردن آغاز و تا جایی که فرد عرق خفیفی کند، ادامه یابد. می توان با قدم زدن شروع و به دوی آهسته ختم شود. حرکات کششی برای گروه های مختلف عضلات به کار رود.
- فعالیت باید با شدت کم شروع شده و به تدریج شدت یابد تا درجه آمادگی فرد بهبود پیدا کند. فعالیت باید گروه عضلات بزرگ را دربر گیرد مانند قدم زدن، دویدن آهسته، دویدن معمولی، دوچرخه سواری و بازی های مختلف ورزشی. نیاز است تا در هر جلسه، تمرین به مدت ۱۵ تا ۶۰ دقیقه به طول انجامد. در افرادی که از نظر آمادگی جسمانی در سطح پایین تری قرار دارند، تمرین به مدت ۱۵ دقیقه توصیه می شود؛ ولی در موارد پیشرفته تر بهتر است حداقل فعالیت ۳۰ دقیقه باشد. مطالعات نشان داده است که انجام تمرین سه تا پنج جلسه در هفته کافی است.
نکته مهم :
در بیماران مبتلا به آسم نباید شدت تمرین زیاد باشد، بلکه با شدت ملایم تر انجام شود و رفته رفته مدت زمان اجرا اضافه گردد.
سبک زندگی من
اتکای رو به افزایش انسان ها به فناوری سبب شده است بخشی از فعالیت های بدنی، همچنین مصرف انرژی برای فعالیت های روزانه مثل تمیزکردن خانه، شستن لباس ها و ظرف ها، پیاده رفتن به محل کار و خرید و… را کاهش دهند. آنچه که قبلاً با صرف وقت و با کار بدنی انجام می شد، اکنون در ظرف چندثانیه و با فشار یک دکمهٔ تنظیم برنامه دستگاه انجام می شود.
در نتیجه زمان بیشتری برای پرداختن به فعالیت های فوق برنامه و اوقات فراغت به وجود آمده است. با وجود این، واقعیت تأسف برانگیز این است که بسیاری از افراد حتی در اوقات فراغت خود هم تمایلی به انجام فعالیت بدنی نشان نمی دهند. بدن انسان برای حرکت و فعالیت بدنی نسبتاً شدید طراحی شده، اما امروزه حتی فعالیت ورزشی متوسط هم دیگر جزئی از زندگی عموم افراد نیست.
سال هاست دانشمندان علوم ورزشی و متخصصان آمادگی جسمانی یادآور می شوند که فعالیت بدنی منظم بهترین دفاع در برابر بسیاری از بیماری ها، امراض و ناهنجاری هاست. اهمیت فعالیت بدنی منظم در پیشگیری از بیماری ها و مرگ زودرس و برخوردار شدن از زندگی کاملاً کیفی در مطالعات متعدد قابل مشاهده است و نداشتن فعالیت بدنی را یکی از مشکلات جدی موجود در سر راه تندرستی ذکر کرده اند. فواید فعالیت بدنی در حفظ تندرستی به طور خلاصه عبارت اند از:
- کمک به کاستن خطر در مرگ و میر زودرس، بیماری سرخرگ کرونری، سکته مغزی، دیابت نوع ۲ و سندرم سوخت و سازی، ابتلا به پرفشارخونی، نیمرخ چربی خون نامطلوب (به خصوص پرکلسترولی)، ابتلا به سرطان کولون، پستان، ریه و دیواره رحم.
- کمک به کاهش چاقی شکم و احساس افسردگی و اضطراب،کاهش وزن، کمک به حفظ وزن و پیشگیری از افزایش وزن، پیشگیری از افتادن افراد سالمند و تندرستی و عملکرد بهتر در آنها، افزایش عملکرد شناختی در افراد سالمند، افزایش تراکم استخوانی.
با پرداختن به فعالیت بدنی و ورزش، می توان از بروز بسیاری از مشکلات که در بالا بیان شده است جلوگیری کرد. به کارگیری روش زندگی فعال، سهل الوصول ترین راه و روشی است که می توان به عنوان پیشگیری از آن استفاده کرد. جدول فوق دستورالعمل فعالیت های بدنی و ورزش با هدف حفظ و توسعه سلامت برای سنین مختلف را نشان می دهد.
فعالیت جسمانی و مراقبت از کمر
کمردرد یکی از شایع ترین ناهنجاری های عضلانی و اسکلتی است که تقریباً همه افراد حداقل یکبار در طول زندگی خود دچار این درد می شوند. شیوع آن در زن و مرد یکسان است و در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد.کمردرد می تواند شدید یا خفیف،کوتاه مدت یا مزمن،دائم یا گاهگاهی باشد. کمردرد از علل عمده مرخصی های درمانی و غیبت از کار است و بروز آن در قشر فعال جامعه هر ساله موجب آسیب های فراوان اقتصادی می شود.
علت کمردرد در دانش آموزان در غالب اوقات به علت کشیدگی و اسپاسم عضلات کمر، به دنبال انجام فعالیت های ورزشی است. این درد ها معمولاً به چند روز استراحت و مصرف دارو و تقویت عضلات شکم و کمر جواب داده و خوب می شود. بنابراین پیشگیری از دردهای کمر یک عامل مهم جهت بهبود مشارکت فعال افراد در جامعه و کاهش هزینه های درمانی است.
بسیاری از عوامل مهم پیشگیری از کمردرد عبارت انداز:
- پرهیز از یک وضعیت ثابت، به ویژه نشستن طولانی مدت روی صندلی
- اجتناب از حرکات سریع و چرخشی در ستون فقرات
- اگر مجبور به کار در حالت ایستاده هستیم، باید به گون های شرایط را مهیا کنیم که مجبور به خم کردن تنه نباشیم.
- پرهیز از بلندکردن اجسام سنگین، به خصوص در حالت ایستاده با زانوهای صاف
- استانداردسازی محیط های کار و خانه ازنظر ارتفاع مناسب اجسام در دسترس
- کاهش وزن درصورت چاقی
- پرهیز از رانندگی طولانی مدت و در نظر گرفتن توقف هایی در مسیر
- پرهیز از تشک های نرم حجیم و استفاده از بال شهای مناسب زیر سر.
- داشتن اعتماد به نفس و روحیه ای شاد به جای اضطراب و تشویش. افراد مضطرب معمولاً کنترل مناسبی بر وضعیت بدنی خود در فعالی تهای روزمره ندارند، بنابراین مستعد آسیب بیشتری هستند.
- تقویت ماهیچه های ستون فقرات براساس اصول صحیح.
دلایل مشارکت در فعالیت جسمانی
سلامتی مهم ترین نعمت زندگانی است و اهمیت انجام فعالیت جسمانی در تأمین سلامت بر هیچ کس پوشیده نیست.
روزانه افراد زیادی در انواع فعالیت های ورزشی مشارکت می کنند، اما متأسفانه کم نیستند افرادی هم که ورزش نمی کنند و ورزش کردن برایشان مهم نیست و یا جایگاهی در زندگی شان ندارد و یا صرفاً از تماشای صحنه های ورزشی لذت می برند.
به هر حال جامعه شامل افراد مختلفی است با سنین، اقوام و نژاد های گوناگون، افراد سالم و بیمار یا معلول و… که دلایلشان برای مشارکت در ورزش و فعالیت جسمانی بسیار زیاد و متنوع است و شناخت آنها می تواند انگیزه حضور و مشارکت بیشتری در ورزش و فعالیت جسمانی را برای ما فراهم آورد.
دانستنی های بیشتر برای معلم
هدف عمومی از فعالیت جسمانی کسب سلامتی است. کسب سلامتی اولین دلیلی است که بسیاری از مردم با انگیزه دستیابی به آن به فعالیت جسمانی می پردازند. سلامتی مفهوم وسیعی دارد و تعریف آن تحت تأثیر میزان آگاهی و طرز تلقی جوامع با شرایط گوناگون جغرافیایی و فرهنگی قرار می گیرد. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت ( ۲۰۰۵ ) سلامت به مثابهٔ « بهزیستی کامل جسمی، روانی، معنوی، فکری و اندیش های، و رفاه اجتماعی و اقتصادی است و نه فقط فقدان بیماری یا معلولیت » و دارای ابعاد جسمی، روانی، معنوی و اجتماعی است.
سلامت جسمی:
سلامت جسمی در حقیقت ناشی از عملکرد درست اعضای بدن است. از نظر بیولوژیکی عمل مناسب سلول ها و اعضای بدن و هماهنگی آنها با هم نشانه سلامت جسمی است. به عنوان نمونه بعضی از نشانه های سلامت جسمی عبارت است از:
ظاهر خوب و طبیعی، اشتهای کافی، خواب راحت و منظم، اجابت مزاج منظم، جلب توجه نکردن اعضای بدن توسط خود فرد، اندام مناسب، حرکات بدنی هماهنگ، طبیعی بودن نبض و فشار خون و افزایش مناسب وزن در سنین رشد و وزن نسبتاً ثابت در سنین بالاتر و…
سلامت روانی:
به مثابه « وضعیتی از بهزیستی که در آن فرد توانای یهای خودش را م یشناسد، با استرس های طبیعی
و بهنجار زندگی روزانه می تواند مقابله کند، می تواند به طور مؤثر و ثمربخش کار کند و قادر به مشارکت در جامعهٔ خودش است »، تعریف شده است .
سلامت معنوی:
عبارت است از « وضعیت و احساسی از خرسندی، رضای تمندی، صلح و آرامشی است که از رابطهٔ
فرد با جنب ههای معنوی زندگی ناشی نشئت می گیرد. »
راهنمای تدریس تربیت بدنی
سلامت اجتماعی:
به توانایی فرد در تعامل مؤثر با دیگران و ایجاد روابط بین شخصی رضایت بخش با دیگران و نیز،
توانایی فرد در سازگاری و انطباق رضایت بخش با موقعی تهای اجتماعی مختلف و ایفای نقش های اجتماعی در محیط های گوناگون اطلاق می شود.
علاوه بر کسب سلامتی، افراد بسته به موقعیت شخصی به دلایل متعدد دیگری نیزدر ورزش و فعالیت جسمانی مشارکت می کنند، این دلایل عبارت اند از:
- کسب آمادگی جسمانی برای تأمین مایحتاج زندگی روزانه،
- کنترل وزن و بهبود شکل بدن،
- ایجاد احساس خوب در زندگی،
- غنی سازی اوقات فراغت،
- افزایش اعتماد به نفس وکنار آمدن با استرس،
- علاقه به ورزشی خاص،
- زیبا شناختی حرکات و تحسین آن،
- تخلیه پرخاشگری،
- هیجان سرعت، کسب موفقیت، رقابت،
- ایجاد روابط دوستانه و تقویت احساس تعلق به گروه داشتن
عوامل تأثیر گذار بر انجام فعالیت های جسمانی و ورزش
ما برای مشارکت در فعالیت های جسمانی در زندگی علاوه بر داشتن دلایل متعدد، تحت تأثیر عوامل مختلف نیز قرار می گیریم مثلاً به یک اندازه به امکانات ورزشی دسترسی نداریم و یا گروه های خاصی از مردم جامعه مانند زنان ممکن است برای مشارکت در ورزش با موانع جدی مواجه باشند. مشارکت در ورزش موضوع بسیار مهمی است که به منظور تحقق آن نیاز به شناخت عوامل تأثیرگذار و حذف عوامل مخل و تقویت عوامل مثبت داریم.
برخی از عوامل تأثیرگذار بر مشارکت در ورزش و فعالیت جسمانی عبارت اند از:
- نگرش کلیشه ای به جنسیت:
در گذشته دختران به عروسک بازی، یاد گرفتن آشپزی و خانه داری تشویق می شدند و پسران به بازی با توپ و به آنها اجازه داده می شد تا ساعاتی را در خارج از منزل به انجام انواع بازی ها بپردازند و تربیت کودکان متأثر بود از این نگاه کلیشه ای به جنسیت آنان، خوشبختانه با درک اهمیت ورزش و فعالیت جسمانی بر سلامت افراد بالأخص دختران که زنان و مادران فردای جامعه خواهند بود، این نگاه تا حد زیادی تغییر کرده و فرصت های مشارکت دختران و زنان در ورزش و فعالیت جسمانی در طول زمان افزایش یافته است، اما این یک تحول نسبتاً جدید در ورزش است و تاریخچه ورزش اساساً متعلق به ورزش مردان است.
- خانواده:
خانواده در شکل گیری عادت به ورزش در فرزندان بسیار تأثیرگذار است. در خانواده ای که والدین ورزش می کنند، احتمال بیشتری برای مشارکت فرزندان در فعالیت های ورزشی وجود دارد و والدین ورزشکار علاوه بر ایفای نقش الگویی مثبت و مشوق های قوی نیز خواهند بود.
- دوستان و همسالان
: دوستان ما افرادی هستند که به دلیل هم سن بودن در زمینه های اجتماعی با ما اشتراک دارند از این رو علایق، نحوه گذران اوقات فراغت و … آنها معمولاًً بر روی ما تأثیر زیادی می گذارند و داشتن دوستان
ورزشکار و علاقه مند به ورزش، افراد را نیز به انجام ورزش علاقه مند خواهد کرد.
- زمینه های قومی:
در جامعه چند قومیتی ما، معمولاًً ورزش کردن در همه اقوام امری عادی است ولی در برخی از اقوام، پرداختن به برخی از ورزش ها رایج تر است مانند ترکمن ها که اسب سواری یکی از ورزش هایی است که با افراد این خطه از سرزمین ما عجین شده است.
- وضعیت اقتصادی و اجتماعی:
وضعیت اقتصادی و اجتماعی اشاره به شغل، سطح درآمد و سطح تحصیلات دارد که این عوامل می توانند بر مشارکت افراد در ورزش و فعالیت جسمانی تأثیرگذار باشند.مطالعات حاکی از آن است که افراد با سطح اقتصادی و اجتماعی مرفه تر فرصت مشارکت بیشتری در ورزش و فعالیت جسمانی برایشان فراهم است.
- محل زندگی:
فرصت های ورزشی موجود در محل سکونت بر مشارکت در ورزش و فعالیت جسمانی مؤثر است. در هر شهری برای رسیدن به مراکز ورزشی باید مسافتی را طی کنیم که این امر مستلزم صرف وقت و هزینه است. از این رو در دسترس بودن هر چه بیشتر اماکن ورزشی به محل سکونت افراد می تواند میزان مشارکت در ورزش و فعالیت
جسمانی را تحت تأثیر قرار دهد.
- آب و هوا و اقلیم محل زندگی:
اقلیم محل زندگی، فرصت های ورزشی بی نظیری را برای افراد فراهم می کند. به عنوان مثال خطه شمال و جنوب کشورمان به دلیل مجاورت با دریا، فرصت بیشتری را برای پرداختن به انواع ورزش های آبی و ساحلی برای ساکنان خود فراهم می آورند.
- سن:
مشارکت افراد در سنین مختلف در ورزش و فعالیت جسمانی متفاوت است. مشارکت کودکان و نوجوانان
در کلاس تربیت بدنی و پیگیری تکالیف تمرینی و حرکتی درس تربیت بدنی در ساعات خارج از مدرسه می تواند میزان مشارکت آنها را تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که در افراد جوان و متأهل مشغله و مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی زیاد مانع از مشارکت آنها در ورزش و فعالیت جسمانی می شود.
- رسانه های جمعی:
عقاید افراد درباره دنیای ورزش و مشارکتشان در ورزش از رسانه های جمعی تأثیر می پذیرد. منظور از رسانه های جمعی، کانال های ارتباطی است که برای ارائه گزارشات، پوشش رویدادهای ورزشی، تبلیغات، اخبار، نقد و ارائه اطلاعات از آنها بهره می بریم مانند تلویزیون، مجلات، کتاب ها، رادیو، اینترنت، فیلم و…
تغذیه ورزشی (مکمل ها و مواد انرژی زا)
مسئله ای که این روزها جامعه ما به خصوص نوجوانان و جوانان را تهدید می کند، روی آوردن به پرورش اندام به جای ورزش است که استقبال از آن بسیار زیاد است و متأسفانه رفته رفته، ورزش جای خود را به پرورش اندام می دهد. جوانان به اقتضای سنشان، طالب جلب توجه و مقبولیت از طرف دیگران هستند و ورزش می تواند در این مقصود به آنها کمک کند. ولی وقتی هدف جوان به مطرح کردن خود از طریق زیبایی اندام، آن هم با مصرف مواد نیروزا تنزل پیدا می کند، باید با دقت بیشتری این موضوع را پیگیری کرد و آموزش های لازم را در اختیار او گذاشت.
تعریف مکمل های غذایی و ورزشی
مکمل های غذایی به کلیه مواد مغذی شامل ویتامین ها، مواد معدنی، اسیدهای آمینه، یا گیاهی و همچنین مواد دیگر غذایی و گیاهی که علاوه بر رژیم غذایی متعادل با هدف افزایش عملکرد بدنی مصرف می شوند گفته می شود.مکمل های غذایی در اشکال مختلف از جمله قرص، کپسول، پودر، آمپول، نوشیدنی ها، بارهای انرژی و مایعات در فروشگاه ها همچنین در اینترنت در دسترس هستند. مکمل هایی که می توانند فایده ای برای ورزشکار داشته باشند، انگشت شمارند که آنها نیز در شرایطی مفید خواهند بود که به درستی مصرف شوند. با این همه متأسفانه مصرف مکمل های غذایی در ورزش رو به گسترش است.چرا مکمل استفاده می شود ؟ دلایل متعددی از جمله همرنگ شدن با هم تیمی ها و بقیه همسالان، تقلید از الگوها یا سمبل ها، جبران نقایص تغذیه ای برای تطابق با تمرینات و مسابقات سخت، بهبود عملکرد ورزشی، سازگاری بهتر با تمرینات ، همرنگ شدن با توصیه های مربی، والدین یا افراد تأثیرگذار دیگر و… امکان استفاده از مکمل را در بین جوانان می تواند افزایش دهد.آیا مصرف مکمل ها عوارض جبران ناپذیرهم دارد؟ مشکلات کبدی و کلیه از شایع ترین عوارض مصرف مکمل ها به شمار می روند و چنانچه مکمل ها آلوده به استرویید و هورمون باشند، عوارض جبران ناپذیرتری مانند تأثیر بر روی سیستم جنسی به جا می گذارند و فرد مصرف کننده به تدریج با کم شدن ترشح هورمون مردانه در بدن، دچار ناتوانی جنسی و حتی عقیمی، ریزش مو، آکنه، تومور، تغییرات سطح کلسترول، خشم عاطفی، رفتارهای تهاجمی و پرخاشگری می شود. استفاده نادرست از مکمل ها به خصوص در ترکیب با داروها می تواند حتی تهدیدکننده حیات باشد. حقیقت هایی درباره مکمل های ورزشی: خیلی ها فکر می کنند که مکمل های ورزشی مانند اسفناج کار می کند و دقیقاً مانند ملوان زبل به طور ناگهانی قوی و خوش هیکل می شوند، ولی واقعاً این طور نیست. استفاده از مکمل های ورزشی صرفاً در شرایط خاص و تحت نظر مربی مجرب و متخصص تغذیه توصیه می شود مانند زمانی که یک ورزشکار حرفه ای در پایان یک فصل خسته کننده باید به فعالیت خود ادامه دهد. و حتی برای ورزشکاران حرفه ای هم مصرف مکمل های آلوده می تواند پایان خط باشد، چه خط زندگی و چه خط ورزش حرفه ای.
نکته مهم :
استفاده از یک رژیم غذای سالم و استراحت کافی خیلی بیشتر از مصرف مکمل ، عملکرد ورزشی را بهبود می دهد و مصرف مکمل حتی با کیفیت بالا، هم خطرناک است و هم اتلاف پول و اضافه شدن کلمات « گیاهی » یا « طبیعی » به معنای سالم بودن مکمل نیست و نباید هرگز به آن اعتماد کرد.
رفتارهای فردی و اجتماعی در فعالیت های جسمانی
امروزه در اکثر مواقع معلمان تربیت بدنی از رفتارهای اجتماعی دانش آموزان گلایه دارند و معمولاً در موقعیت های آغاز و پایان کلاس تربیت بدنی، در زمان گرم کردن و سرد کردن، در حین آموزش و حتی در زمان بازی دانش آموزان با مشکلاتی روبرو هستند. آنها می گویند: بچه ها هم زمان لباس های خود را تعویض نمی کنند و این موجب تلف شدن وقت کلاس می شود.
زمانی که مشغول دویدن و انجام فعالیت برای گرم کردن هستند نظم ندارند، در توزیع و جمع آوری وسایل ورزشی همکاری لازم را ندارند، زمانی که مشغول آموزش هستم صدایم به دشواری به آنها می رسد چرا که با هم حرف می زنند، تعداد زیادی از دانش آموزان نسبت به انجام تکالیف حرکتی و تمرینی در داخل و خارج از مدرسه بی مسئولیت اند و رغبتی نشان نمی دهند.
چنانچه ما معلمان به شکل ارادی و با برنامه ای از پیش طراحی شده برای مقابله با مشکلات مذکور اقدام نکنیم، این امر به کاهش ثمربخشی کلاس درس تربیت بدنی و ورزش منجر خواهد شد. نمونه ای از رفتار های فردی دانش آموزان در کلاس تربیت بدنی بدین قرار است: آوردن لباس ورزش، بیرون آوردن لباس مدرسه و پوشیدن لباس ورزشی، آوردن وسایل ورزشی مثل راکت بدمینتون و یا توپ فوتبال و…، حفظ و مراقبت از البسه و وسایل ورزشی خود، پذیرش معلم به عنوان راهنما و هدایت کننده فعالیت ها و برنامه های کلاس، انجام تکالیف فردی مثل مشارکت در تمرین های آمادگی جسمانی و تکرار مهارت های پایه رشته های ورزشی و تلاش برای رفع نواقص در داخل و خارج از کلاس، برنامه ریزی مستقل برای توسعه عوامل آمادگی جسمانی، اشتیاق برای فراگیری از دیگران و علاقه مندی برای کمک به دانش آموزان دیگر در فراگیری مهارت های ورزشی و… .
نمونه ای از رفتار های اجتماعی دانش آموزان در کلاس تربیت بدنی بدین قرار است: رعایت قوانین کلاسی مثل رعایت نوبت در انجام وظایف در گروه، آهسته و به موقع صحبت کردن در کلاس، انجام به موقع دستورات معلم، مثل آوردن وسایل ورزشی و یا قرار گرفتن در یک گروه، سرزنش نکردن همکلاسی ها بخاطر ناتوانی و یا کم مهارتی در اجرای یک مهارت، همکاری با معلم و سایر دانش آموزان در انجام فعالیت های داخل و خارج کلاس، کمک به فراگیری مهارت ها توسط همکلاسی ها، درک تفاوت های فردی و سازگاری با آنها، برنامه ریزی و یا مشارکت در برنامه ریزی برای غنی سازی اوقات
فراغت خانواده و یا دوستان با فعالیت های جسمانی، تحلیل فواید فعالیت های جسمانی برای دیگران، تشویق دیگران به ترجیح راهپیمایی به جای استفاده از خودرو در مسافت های کوتاه داخل شهر و…
درس تربیت بدنی (ورزش مدرسه) بهترین بستر برای توسعه و تکامل رفتارهای فردی و اجتماعی دانش آموزان است، زیرا دانش آموزان در این درس همکاری، رهبری، مسئولیت پذیری، خودکنترلی، اطاعت و پیروی، روحیه ورزشکاری، خودگردانی و… را که از نشانه های توسعه رفتارهای فردی و اجتماعی است، می آموزند و تمرین می کنند.
البته انتظار از دانش آموزان در پایه دهم و به طور کلی دوره متوسطه دوم بیشتر متوجه توانایی آنها برای برنامه ریزی درجهت ترویج شیوه زندگی فعال و انجام فعالیت های جسمانی و مشارکت بیشتر در برنامه های ورزش در خارج از مدرسه است. بنابراین لازم است دانش آموزان آموزه های لازم برای ارتقای مسئولیت پذیری، تعاملات اجتماعی و پویایی گروهی در هنگام انجام فعالیت های جسمانی و ورزش را کسب کنند و به موقعیت های خارج از کلاس نیز تعمیم دهند تا انگیزه و توانایی کافی برای ترغیب خود و دیگران به پر کردن اوقات فراغت با فعالیت جسمانی و پیروی از شیوه زندگی فعال را داشته باشند.
رهنمودهای آموزشی
در ساعت درس تربیت بدنی توسعه و تکامل رفتارهای فردی و اجتماعی نیاز به وقت مجزایی ندارند و طی گذر از مراحل طرح درس روزانه شکل می گیرند. این به معنای آن است که معلم باید با استفاده هوشمندانه از زمان و موقعیت، برای رشد عاطفی اجتماعی دانش آموزان اقدام کند و هنگام اجرای مهارت های ورزشی و تمرینات آمادگی جسمانی با هوشیاری کامل رفتارهای دانش آموزان را زیر نظر داشته باشد و با به کارگیری راهبرد های مناسب در موقعیت مشخص، به رشد خصایص مسئولیت پذیری فردی، تعامل اجتماعی و پویایی گروهی در دانش آموزان کمک کند.
تدریس رفتارهای فردی و اجتماعی نیازمند راهبردهای یاددهی یادگیری خاصی است. به شش راهبرد تعاملی برای رشد و تکامل رفتارهای فردی و اجتماعی به اجمال در شکل زیر اشاره می شود. در هر موقعیت در کلاس، معلم می تواند با توجه به زمان و مکان، از یک یا چند راهبرد تعاملی، بهره گیرد و یا خود اقدام به ابداع راهبردی مؤثرتر نماید.
شش راهبرد تعاملی برای تکامل رفتارهای فردی و اجتماعی
- سخن معلم: یکی از راه هایی که شما می توانید دانش آموزان را با ویژگی های رفتارهای فردی و اجتماعی آشنا کنید این است که هنگامی که به طور خودانگیخته اقدام به کاری می کنند یا زمانی که به شیوه ای بی مسئولیت رفتار می کنند با آنان صحبت کنید. در واقع زمانی که معلم با دانش آموزان در خصوص رفتارهای آنها صحبت می کند، در حال استفاده از روش یا راهبرد سخن معلم است.
- الگودهی: بدین معنی است که معلمان در حضور دانش آموزان، چگونه رفتار می کنند. زمانی دانش آموزان با ویژگی های یک رفتار مطلوب به خوبی در تعامل خواهند بود که معلم خود با آنها به خوبی آشنا باشد و در عمل مطابق با آن رفتار کند. بدین معنی که از کلمات شایسته استفاده کند (خویشتن دار باشد(، هرجا و هر زمانی که شد در فعالیت ها شرکت کند )پایبند به اجرای برنامه ها باشد)، مسئولیت پذیر باشد ( برای مثال، به قول های خود عمل کند(، به دیگران اهمیت بدهد )یعنی علاقه و توجهش را به دانش آموزان ابراز کند )
- تقویت کردن: بدین معنی که معلم رفتارها و نگرش های مثبت هر یک از دانش آموزان را تقویت کند. تشویق کلامی بهترین و ساده ترین نوع تقویت است که نمونه بارز آن تحسین کردن دانش آموزان است. با تحسین، آنها به انجام رفتارهای مطلوب (یعنی رفتارهای درست، واقعی، مثبت و مناسب با موقعیت) ترغیب می شوند. امتیاز دادن نوع دیگری از تقویت کردن است. چنانچه شما برای یک رفتار شایسته جایزه بدهید، در واقع از روش امتیاز دادن استفاده کرده اید. نمره دادن نیز می تواند نوعی از تقویت کردن محسوب شود.
- زمان تفکر: زمان تفکر عبارت است از مدت زمانی که دانش آموز صرف تفکر درباره نگرش ها و رفتارهای مربوط به رفتارهای خود می کند.
- مشارکت دانش آموزان: مشارکت دانش آموزان عبارت است از فرصتی که از دانش آموزان خواسته می شود تا نظرات و عقایدشان را درباره بعضی از جنبه های برنامه، فعالیت ها و رفتارهای خود و دیگران بیان کنند. این روش کمک می کند تا به عقاید آنها احترام گذاشته شود و بدین طریق سطح انگیزش آنها حفظ گردد.
- راهبردهای ویژه: منظور از راهبردهای ویژه آن دسته از راهبردهایی است که به جز راهبردهای تعریف شده قبلی برای دانش آموزان و موقعیت های خاص و با ابتکار عمل خود معلم طراحی و اجرا می شود. معلمان تربیت بدنی راهبردها و راهکارهای تجربه شده ای را در اختیار دارند که به سهولت از آن در موقعیت های خاص برای نزدیک کردن دانش آموزان به انتظارات عملکردی از آن بهره می گیرند.
انتظار از دانش آموزان در دوره متوسطه دوم بیشتر متوجه توانایی آنها برای برنامه ریزی درجهت توسعه آمادگی جسمانی و مهارت های ورزشی در داخل و خارج از مدرسه چه برای خود و چه برای دیگران است. برای نمونه آنها باید بتوانند برای دیگران با تکیه بر آموخته های کلاسی فواید آمادگی جسمانی، ترجیح فعالیت های جسمانی به جای استفاده از ماشین و شرکت در بازی و رقابت های ورزشی را استدلال کنند و توانایی کافی برای ترغیب خود و دیگران به پر کردن اوقات فراغت با فعالیت جسمانی را داشته باشند. بنابراین انتظارات عملکردی دانش آموزان را می توان به شرح ذیل بر شمرد:
- تکالیف جسمانی خود را در داخل و خارج از مدرسه انجام می دهد.
- با شرکت در چالش های جسمانی، شجاعت جسمانی و پرهیز از بی احتیاطی جسمانی را نشان می دهد.
- در فعالیت های جسمانی که افراد با تفاوت هایی فردی همچون قد، وزن، سطح مهارت و …. حضور دارند، مشارکت کند.
- با ایفای نقش در بازی ها و فعالیت های جسمانی گروهی، برای رسیدن به اهداف گروه تلاش می کند.
در ادامه با عنایت به موقعیت هایی که طی گذر از مراحل طرح درس روزانه پیش می آید و راهبردهای تعاملی که در بخش راهبردهای یاددهی یادگیری اشاره شد، به نمونه هایی از موقعیت های یادگیری و انتظارات عملکردی و راهبرد های متناسب با آن پرداخته می شود.
نمونه موقعیت « شجاعت /بی احتیاطی جسمانی »
شجاعت به معنی بی باکی/ دلیری و نترسیدن است. این صفت برای یادگیری بسیاری از حرکات دشوار و پیچیده ورزشی لازم است و از آن به عنوان شجاعت جسمانی/ حرکتی یاد می شود. در مقابل می توان از بی احتیاطی جسمانی/حرکتی نیز یاد کرد. این صفت به دلیل نادیده گرفتن پیش نیازهای اجرایی حرکت و عدم توجه به مراحل یادگیری و یا انجام حرکات در محیط نامناسب که می تواند برای فرد حادثه ساز باشد.
نوع راهبرد: « سخن معلم »
در مرحله « آموزش و تمرین » کلاس،دانش آموزان در حال انجام تمرینات آمادگی جسمانی و کار با وزنه هستند.معلم با زیر نظر گرفتن دانش آموزان در می یابد که تعدادی از آنها بدون توجه به دستورات تمرین، سراغ وزنه های سنگین می روند، در این موقعیت پیش آمده معلم می تواند ابتدا با به کارگیری راهبرد «سخن معلم » شجاعت جسمانی و بی احتیاطی جسمانی و ویژگی های هر یک از آنها را به شرح زیر بیان کند.
چگونه می توان شجاعت جسمانی را از بی احتیاطی جسمانی تشخیص داد؟
معلم برای کمک به تشخیص درست دو صفت مذکور به موقعیت تمرینی که در آن قرار دارند، اشاره می کند و می گوید: تا زمانی که شما تمرینات را از سبک به سنگین زیر نظر معلم و با برنامه تمرینی انجام می دهید شما می توانید و لازم است تا وزنه های سنگین تر را امتحان کنید و در این صورت شما شجاعت جسمانی دارید. در حالی که اگر بدون گذر از تمرینات سبک و مقدماتی اقدام به بلند کردن وزنه های سنگین کنید صفت بی احتیاطی جسمانی به شما نسبت داده می شود. در این حالت شما به بدن خود آسیب وارد می کنید. همین طور اگر دانش آموزی حتی با رعایت تمام اقدامات ایمنی و با حضور معلم وارد قسمت عمیق استخر نشود، او دارای صفت شجاعت جسمانی نیست، و برعکس اگر دانش آموزی که شنا نمی داند یک باره به تشویق دیگران وارد قسمت عمیق استخر شود باز هم شجاع نیست!
نمونه موقعیت « ایفای نقش در گروه »
برای کسب مسئولیت پذیری فردی به ترتیب گذر از سطوح بی مسئولیتی، خویشتن داری، مشارکت (پایبندی) لازم است. در دوره ابتدایی و متوسطه اول کوشش برآن است تا دانش آموزان به حداقل های لازم برای مسئولیت پذیری فردی دست پیدا کنند؛ برای نمونه وجود رفتارهای مانند مسخره کردن، هل دادن، پرت کردن بی هدف توپ به سمت دانش آموزان، جرو بحث کردن، بی احترامی، مشارکت نکردن، نافرمانی از معلم و غیره جایز نیست و حاکی از ماندن دانش آموزان در سطوح رفتاری پایین است که باید با مشاور مدرسه در میان گذاشته شود. در دوره متوسطه دوم انتظار می رود دانش آموزان با قبول مسئولیت های فردی در گروه تلاش کرده و برای موفقیت گروه ایفای نقش کنند.
نوع راهبرد: « تقویت کردن »
دانش آموزان در حال انجام بازی بسکتبال هستند. معلم بر اهمیت بلاک حلقه برای توپ گیری از سبد به عنوان وظیفه فردی تأکید می کند. بدین معنی که همه بازیکنان باید به نقش خود برای بلاک کردن توپ از حلقه عمل کنند. بلاک کردن توپ از حلقه و به جریان انداختن آن در بین هم تیمی ها فرصت کسب امتیاز را فراهم می آورد. معلم با زیر نظر گرفتن دانش آموزان در می یابد که تعدادی از آنها به وظیفه بلاک حلقه عمل کرده و اجازه می دهند هم تیمی آنها توپ را بگیرد، علی رغم اینکه بازیکن توپ گیرنده مورد تشویق قرار می گیرد، نه آنها، در این موقعیت معلم اگر می خواهد بازیکنانی که بلاک حلقه برای توپ گیری را با موفقیت انجام داده اند، همچنان به ایفای نقش خود در جهت منافع جمعی ادامه دهند، باید با به کارگیری راهبرد تقویت کردن، آنان را به ادامه فعالیت ترغیب کند و موفقیت تیمی را به انجام مسئولیت پذیری فردی آنها در بلاک کردن حریف ربط دهد.
یادآوری: به طور حتم در طول زمان تدریس موقعیت های بی شماری به وجود خواهد آمد که معلمان با هوشمندی و به کارگیری راهبردهای مؤثر می توانند از آنها به نفع توسعه رفتارهای مطلوب فردی و اجتماعی دانش آموزان بهره مند گردند.
