معرفی برنامه درس تربیت بدنی

مقدمه

دوره دوم متوسطه به عنوان آخرین فرصت و موقعیت برای تأثیرگذاری بر دامنه نگرش، دانش و مهارت های دانش آموزان در حوزه ورزش، فعالیت جسمانی و تفریحات سالم به شمار می رود. در این دوره فرصت منحصربه فرد و موقعیت بی نظیری برای معلمان تربیت بدنی فراهم می گردد تا توجه دانش آموزان را به آمادگی جسمانی و سلامتی جلب کنند و انگیزه و علاقه آنان را برای انجام فعالیت های جسمانی در بزرگسالی تقویت نمایند و از طریق شرکت در فعالیت های درس تربیت بدنی، دامنه سواد جسمانی آنها را توسعه بخشند.

در این دوره علایق و تمایلات دانش آموزان نسبت به فعالیت های بدنی خاص شکل م یگیرد، به طوری که برخی از فعالیت ها را جذاب و فرح بخش و برخی دیگر را ناخوشایند می پندارند و از شرکت در آنها اجتناب می کنند. به عنوان مثال دیدن دانش آموزانی که نسبت به ماهیت خشن بسیاری از بازی های تهاجمی (نظیر فوتبال، بسکتبال) تمایل نشان نمی دهند، چندان دور از انتظار نیست؛ البته این بدان معنا نیست که دانش آموزان مذکور مایل به شرکت در فعالیت های بدنی نیستند،بلکه به شرکت اجباری در ورزش هایی نظیر فوتبال تمایل نشان نم یدهند، بنابراین برنامه های آموزشی تربیت بدنی دوره دوم متوسطه با ارائه انواع مختلف فعالیت های بدنی و فراهم نمودن امکان انتخاب آنها، شیوه جدیدی را برای پاسخگویی به علایق متنوع دانش آموزان ارائه می نماید.

در این دوره دانش آموزان تقریباً مستقل شده و در مورد اوقات فراغت خود رأساً تصمیم گیری می کنند. از این رو اگر دانش آموزان به سطحی از مهارت و توانایی جسمانی برسند که شرکت در فعالیت ورزشی را با کسب نتیجه مطلوب و درجاتی از موفقیت همراه کند، انجام ورزش برایشان لذت بخش شده و با اولویت بیشتری در اوقات فراغت به سراغ فعالیت های ورزشی خواهند رفت، بنابراین توسعه مهارت های ورزشی و رسیدن به شایستگی حرکتی در ورزش مورد علاقه دانش آموزان، مورد توجه این برنامه است.

تأکید بر دانش قانونمند (به عنوان مثال علم تمرین) ویژگی دیگر برنامه های تربیت بدنی دوره دوم متوسطه است که البته این رویه با هدف تبدیل تربی تبدنی به یک حوزه علمی نظری دنبال نمی شود، بلکه به کارگیری دانش قاعده محور و قانونمند در جهت تسهیل فراگیری، درک حرکات، آمادگی جسمانی و… مد نظر این برنامه است.

به طور کلی ویژگی های این برنامه را در مقایسه با برنامه های قبل می توان چنین برشمرد:

ارائه برنامه آموزشی براساس شایستگی و استانداردهای برنامه درس تربیت بدنی.
ارائه انواع مختلف و متنوع فعالیت های جسمانی به گونه ای که پاسخگوی نیازهای همه دانش آموزان باشند (انواع فعالیت ها و بازی های ورزشی).
توجه به علایق و مهارت های قبلی دانش آموزان در آموزش
توسعه توانایی های حرکتی و مهارت های ورزشی
استفاده از روش های تدریس فعال
استفاده از دانش مفهومی به منظور تسهیل یادگیری و درک حرکات و آمادگی جسمانی.
حفظ و ارتقای آمادگی جسمانی.
تقویت فضای مثبت اجتماعی و فراهم نمودن فضای عاطفی ایمن و مثبت برای یادگیری.
تدریس با هدف تقویت تعاملات مثبت بین دان شآموزانی که از نظر مهارتی و توانایی جسمانی با یکدیگر متفاوت اند.
ارائه تکالیف داخل و خارج از کلاس و نظارت بر اجرای آنها.

شایستگی ها و استاندارد های درس تربیت بدنی در دوره دوم متوسطه

شایستگی اول:

دارای سواد جسمانی است و با پیروی از سبک زندگی فعال،سطح ارتقا یافته آمادگی جسمانی خود را نشان می دهد.

استاندارد های محتوا و عملکردی:

با درک مفاهیم سبک زندگی فعال، در زندگی روزانه خود از آن پیروی می کند.
در تمرینات آمادگی جسمانی داخل و خارج از مدرسه به طور منظم شرکت می کند.
با بهره مندی از مفاهیم و مهارت های حفظ و ارتقای آمادگی جسمانی، به سطح مطلوبی از آمادگی جسمانی مرتبط با سلامت می رسد.

شایستگی دوم:

دارای سواد حرکتی است و با اجرای مستقل، ایمن و مسلط ورزش و فعالیت بدنی مورد علاقه در موقعیت های مختلف، مهارت های حرکتی / ورزشی خود را نشان می دهد.

استاندارد های محتوا و عملکردی:

از توانایی حرکتی و مهارت ورزشی خود برای پرکردن اوقات فراغت در طول زندگی بهره می برد.
سطحی از توانایی حرکتی و مهارت ورزشی خود را که شرکت در ورزش را با کسب درجاتی از موفقیت و لذت همراه می کند، نشان می دهد.
با به کارگیری مفاهیم، اصول، راهبردها و استراتژی های ورزشی در موقعیت های مختلف، عملکرد ورزشی خود را بهبود می بخشد.

شایستگی سوم:

با مسئولیت پذیری نسبت به بهبود عملکرد جسمانی و حرکتی خویش و مشارکت فعال در انواع بازی، ورزش و تفریحات سالم در موقعیت های مختلف، رفتار فردی و اجتماعی مطلوب در ارتباط با خود، دیگران و محیط نشان می دهد.

استاندارد های محتوا و عملکردی:

برای بهبود عملکرد جسمانی و حرکتی خود، مسئولیت می پذیرد و وظایفش را به درستی انجام می دهد.
با تشخیص اثر تفاوت های فردی در فعالیت های جسمانی به آن احترام می گذارد.
درانجام فعالیت های جسمانی، با ارزش گذاری بر کارگروهی برای حصول اهداف گروه تلاش می کند.
هنگام ورزش، بازی جوانمردانه انجام می دهد.
در انواع بازی، ورزش و تفریحات سالم در موقعیت های مختلف به طور فعال شرکت می کند.

روش های یاددهی یادگیری

آگاهی معلم از روش های مختلف تدریس به او کمک می کند تا در شرایط و موقعیت خاص، روش مناسب را برگزیند و از آن استفاده نماید. انتخاب راهبردهای تدریس به عوامل مختلفی بستگی دارد. در درس تربیت بدنی به لحاظ ویژگی های این درس برای انتخاب یک روش تدریس مناسب، باید به چند عامل توجه نمود:

هماهنگی با اهداف آموزشی تربیت بدنی،
نوع محتوا و فعالیتی که آموزش داده می شود،
توانایی و تخصص معلم در استفاده ازروش های مختلف،
ویژگی های دانش آموز،
توجه به موارد ایمنی،
شخصیت معلم و توان او برای ترغیب دانش آموزان به پاسخگویی و عکس العمل با نشاط،
نگرش معلم و اولویت بندی اهداف در هر برنامه
امکانات و فضای آموزشی و ابزار و وسایل موجود.
رویکرد برنامه درسی مبنی بر میزان توجه به سلامت و تربیت حرکتی

به طور کلی روش های تدریس در درس تربیت بدنی را می توان مانند یک پیوستار در نظر گرفت که در یک طرف آن روش های تدریس معلم محور(مستقیم) و در طرف دیگر آن رو ش های تدریس شاگرد محور(غیرمستقیم) قرار دارد. این پیوستار به شکل زیر است:

در روش های غیرمستقیم (شاگردمحور) هرچند نقش مداخله ای و اصلی معلم به حداقل می رسد، اما معلم درس را سازمان می دهد و در واقع هدایتگر است. تقویت مثبت و بازخورد مستمر کار معلم است و شاگردان برای اکتشاف و یافتن راه حل های حرکتی مختلف تشویق می شوند. هر فرد طرح و پاسخ حرکتی را با توجه به توانایی اش تنظیم و اجرا می کند و معلم در بین یادگیرندگان است تا با درک صحیح از نقاط ضعف و قوت فراگیران، آنها را به فعالیت ها وتمرینات بیشتر و مطلوب تر هدایت کند. روش های تدریس غیرمستقیم )شاگرد محور( نگرش یادگیرنده را نسبت به حرکت تغییر می دهد و در رشد تفکرخلاق، توانی های روانی حرکتی و خودپنداره مثبت سودمند است.

بند ۶-۹ از اصول حاکم بر انتخاب راهبردهای یاددهی یادگیری در برنامه درسی ملی، بر بهره مندی فزون تر از روش های فعال تأکید می کند. بدین معنی که تلاش معلم باید در انتخاب و به کارگیری هر نوع روش تدریسی معطوف به مشارکت و فعالیت مستمر دانش آموزان باشد. معیارهای متمایز کننده رویکردهای فعال و غیر فعال عبارت اند از:

دانش آموزان به طور فعال در فرایند یادگیری درگیر باشند.
فرایند یادگیری از علایق، خواسته ها و ادراکات یادگیرندگان آغاز شود.
محیط یادگیری به نحوی سازمان یابد که در آن یادگیری « فراگیر محور » جریان داشته باشد.
تجارب یادگیری باید به نحوی سازمان یابد که یادگیرنده را در روشن سازی و بیان نیازهایشان کمک کند.
هر کسی بتواند بر اساس تجارب و اطلاعات خود در یادگیری نقش مهمی را ایفا نماید.
معلم به همان اندازه از دانش آموزان یاد بگیرد که هر دانش آموز از وی و سایر دانش آموزان می آموزد.
استقلال یادگیرنده، مهم ترین رکن در یادگیری باشد.
مفیدترین و متداول ترین ابزار برای بررسی میزان پیشرفت یادگیرنده، «ارزشیابی از خود » باشد.
مسئولیت و کنترل یادگیری بین یادگیرنده و عوامل خارجی (معلم، کتاب درسی و…) تقسیم شود.
نقش آموزش دهنده (معلم) یا هر عامل خارجی دیگر، فقط تسهیل کننده و قادرکننده در یادگیری باشد.
فرایند یادگیری مبدل به فرایند رشد و تکامل یادگیرنده گردد.

ارزشیابی درس تربیت بدنی

ارزشیابی یکی از مهم ترین بخش ها در فرایند آموزش محسوب می شود و هدف از آن انعکاس پیشرفت دانش آموزان و معلمان در تحقق اهداف برنامه درسی است.

ارزشیابی را فرایند منظم جمع آوری اطلاعات از یادگیری دانش آموزان و قضاوت در مورد حدود یادگیری تعریف کرده اند. بر اساس این تعریف، مشاهدات بی نظم و ترتیب از رفتار دانش آموزان را نمی توان ارزشیابی خواند و معلمان می بایست از آغاز برنامه آموزشی نسبت به تنظیم فرایند ارزشیابی برنامه ریزی کنند.

درس تربیت بدنی و سلامت چگونه مورد سنجش و ارزشیابی قرار می گیرد؟

درک مفاهیم اندازه گیری، سنجش و ارزشیابی و ارتباط بین آنها می تواند در به کارگیری صحیح هر یک از این مفاهیم کمک کند. اندازه گیری عملی است که طی آن،اطلاعات خام جمع آوری می شود؛ مانند شمارش تعداد دراز و نشستی که دانش آموز انجام می دهد ( ۲۰ تا)، در حالی که سنجش عبارت است از دادن مفهوم به اطلاعات خامی است که از اندازه گیری به دست می آید و حاصل مقایسه کمیت اندازه گیری شده با ملاک یا هنجار از پیش تعیین شده است؛ مانند مقایسه تعداد ۲۰ تا دراز و نشست دانش آموز با هنجار دراز و نشست ( ۲۰ از ۴۰ ). ارزشیابی تحلیل و تفسیر اطلاعات است به این منظور که آیا هدف های موردنظرتحقق یافته اند یا درحال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی؛ برای نمونه نتایج سنجش آزمون دراز و نشست برای معلم وضعیت استقامت عضلات ناحیه شکم دانش آموز را مشخص می کندکه آیا این سطح از استقامت عضلانی ناحیه شکم برای او مناسب است یا خیر(وضعیت ضعیف(.

در برنامه درسی تربیت بدنی در ارزشیابی از عملکرد دانش آموزان و قضاوت در مورد کیفیت عملکرد آنها، بهره گیری از سه شیوه ارزشیابی ورودی، مستمر و پایانی ضروری است.

ارزشیابی ورودی:این شیوه از ارزشیابی به منظور آگاهی از میزان آمادگی جسمانی دانش آموزان و تشخیص سطح مهارت آنها در رشته های ورزشی، صورت می گیرد. مشاهده رفتار دانش آموزان در هنگام انجام فعالیت های مرتبط و پرسش های شفاهی، ابزار مناسبی برای تشخیص در این نوع ارزشیابی است. معلمان می توانند از این شیوه برای شروع تدریس مطالب جدید استفاده کنند.

ارزشیابی مستمر و تکوینی: ارزشیابی مستمر به معنی سازنده و رشد دهنده است. گاهی معلمان کلمه مستمر را با مکرر اشتباه گرفته و ارزشیابی مستمر را انجام آزمون های مکرر، قلمداد می کنند، در حالی که مهم ترین ویژگی ارزشیابی مستمر، پویایی و گستردگی آن است و همین ویژگی است که آن را از ارزشیابی پایانی و تشخیصی متمایز می کند.اهمیت ارزشیابی مستمر در ارائه بازخورد به معلم برای طراحی فعالیت های مناسب تر آموزشی است و معلمان نباید از ارزشیابی مستمر برای رتبه بندی و دسته بندی دانش آموزان استفاده کنند یا دانش آموزانی را به ناتوانی متهم کنند؛ بلکه انجام ارزشیابی مستمر باید به معلم و دانش آموز کمک کند تا بدانند در چه مرحله ای از پیشرفت یادگیری قرار دارند و برای پیشرفت بیشتر چه تمهیداتی باید اندیشیده شود.

با توجه به ماهیت مهارتی درس تربیت بدنی و فراوانی تفاوت های فردی و تجارب پیشین دانش آموزان در فرایند یادگیری، نقش و اهمیت ارزشیابی مستمر در این درس، بیش از سایر ارزشیابی ها خواهد بود.

مراحل ارزیابی مستمر:

اهداف و انتظارات یادگیری در هر موضوع را، به خوبی و به دقت، مدنظر قرار دهید.
انواع فعالیت های یادگیری دانش آموزان را در هر درس دسته بندی کنید.

با توجه به رویکرد آموزشی این درس،فعالیت های یادگیری دانش آموزان می تواند به دسته های زیر تقسیم گردد:

الف) فعالیت های داخل مدرسه

ب) فعالیت های خارج از مدرسه

شیوه ها و ابزار سنجش و اندازه گیری هر فعالیت را به طور مناسب انتخاب کنید.
اطلاعات جمع آوری شده را بررسی و جمع بندی کنید و برای کمک به دانش آموزان در رفع نقایص و ورود به مرحله بعد آموزش تصمیم گیری کنید.
درباره پیشرفت و نقاط قوت و ضعف دانش آموزان با توجه به ملاک ها و معیارها، جمع بندی و قضاوت کنید و این قضاوت را می توانید در قالب نمره برای ارائه گزارش به دانش آموز، والدین یا مسئولین به کار بگیرید.

ارزشیابی پایانی: این نوع ارزشیابی معمولاً در پایان هر نوبت به عمل می آید و هدف از اجرای آن عبارت است از:

نمره دادن و ارتقای دانش آموز برای تحصیل در پایه بالاتر.
تعیین اثربخشی کارمعلم و میزان توفیق او در پیاده کردن مراحل مختلف برنامه آموزشی.

نکته:

در صورت اجرای بخش اختیاری برنامه (تفریحات سالم در طبیعت)، جدول راهنمای ارزشیابی و نمره گذاری درس تربیت بدنی در دوره دوم متوسطه در ارزشیابی مستمر(تکوینی) به شرح زیر تغییر می کند.

جدول راهنمای ارزشیابی و نمره گذاری درس تربیت بدنی در دوره دوم متوسطه

آمادگی جسمانی( ۳نمره): مهارت های حرکتی و بازی های ورزشی ( ۳ نمره)، تفریحات سالم در طبیعت ( ۲ نمره)

تکلیف کلاس و تکلیف خانه دانش آموزان، در بخش دوم کتاب و در انتهای هر یک از موضوعات زندگی فعال، آمادگی جسمانی و تفریحات سالم در طبیعت، تعیین شده است.

ابزارها و شیوه های رایج در سنجش درس تربیت بدنی

چک لیست های مشاهده رفتار: چک لیست ها، همان برگه های مشاهدات هستند که معلمان برای نشان دادن اینکهآیا دانش آموز به عملکرد خاصی رسیده است یا خیر، آنها را به کار می برند. چک لیست ها یکی از مؤثرترین ابزارها ی سنجش در تربیت بدنی هستند.

سؤالات پاسخ آزاد، آزمون های کتبی و شفاهی: با توجه به اینکه دانش آموزان در درس تربیت بدنی و سلامت با یک سری حقایق و اصول علمی حاکم بر این درس آشنا می شوند؛ از این رو ارزیابی یادگیری دانش آموزان در این مباحث می تواند از طریق برگزاری آزمون های کتبی به صورت چهار گزینه ای یا سؤالات پاسخ آزاد و آزمون های شفاهی انجام پذیرد.

کارنمای فعالیت های خارج از مدرسه:این کارنماها می توانند منعکس کننده فعالیت های ورزشی خارج از مدرسه دانش آموزان باشند که توسط دانش آموز و با نظارت اولیای دانش آموزان کامل می شود.

دفتر گزارشات سرگروه ها: ثبت گزارشات سرگروه ها که در قبال دانش آموزان گروه خود مسئولیت دارند، می تواند به عنوان یک ابزار ارزشمند در سنجش به معلمان کمک کرده و در صرف وقت ایشان نیز صرفه جویی گردد.

پروژه: پروژه ها فعالیت هایی هستند که بدون تشکیل و اختصاص ساعات کلاس به آنها، برای تکمیل شان ممکن است هفته ها با صرف زمان طولانی لازم باشد. در این برنامه بر انجام پروژه های گروهی در مباحث دانشی درس تربیت بدنی تأکید شده و ارائه پروژه ها در زمان مقرر، در قالب یک سخنرانی، تولید یک روزنامه دیواری، گزارش تحقیق درباره موضوعی خاص، نقاشی، ضبط مصاحبه و مشاهده ها،توسط دانش آموزان انجام خواهد شد.

خود ارزیابی: اگر از دانش آموزان خواسته شود تا درباره عملکرد و فعالیت های یادگیری خود فکر کنند،کمک مؤثری به یادگیری آنها خواهد کرد. در این روش قادر خواهند بود تا آنچه را که فرا گرفته اند، ارزشیابی کنند و فرصت پیدا می کنند تا ضمن تشخیص خطا ها و ضعف های خود آن را اصلاح کنند.

ارزیابی دیگران: ارزشیابی دانش آموزان از فعالیت های یادگیری همسالانشان باعث رشد خود آگاهی می شود؛ زیرا هنگام داوری درباره عملکرد دانش آموزان دیگر،توانایی بررسی و تحلیل عملکرد در دانش آموزان تقویت می شود.

پوشه کار: مجموعه تکالیف کلاسی و خانه دانش آموز است که می تواند گویای پیشرفت او در درک مفاهیم آمادگی جسمانی، زندگی فعال و انجام تکالیف جسمانی داخل و خارج از مدرسه باشد که در یک پوشه مستندسازی و نگهداری می شود.

برای مثال؛ گزارش انجام فعالیت های جسمانی و تمرینات ورزشی در ساعات خارج از مدرسه به صورت کاربرگ هایی از سوی دانش آموزان تکمیل می شود و هر هفته در پوشه کار بایگانی می شود.

آزمون های مهارتی: آزمون های مهارتی معیارهای خوبی برای سنجش عملکرد در اجرای مهارت های بدنی هستند. این آزمون ها عموماً معیارهای پایاتری نسبت به ابزارهای مشاهده ای هستند و استفاده از آنها توسط معلم، هم بازی ها یا خود دانش آموز خیلی آسان است. معلمان برای ارزیابی مهارت ها می توانند ازانواع آزمون های استاندارد و معلم ساخته استفاده کنند.

آزمون های آمادگی جسمانی:آزمون های آمادگی جسمانی استاندارد، معیارهای خوبی هستند که نشان می دهند دانش آموزان در چه سطحی از آمادگی قرار دارند و به دلیل داشتن هنجار معمولاً استفاده از آنها برای معلم بسیار آسان است. البته آزمون های معلم ساخته از جمله آزمون های ایستگاهی نیز با توجه به اینکه می توانند هم زمان چندین فاکتور آمادگی جسمانی را با صرف زمان کمتر ارزیابی کنند، در این برنامه کاربرد دارد.