اهمیت و جایگاه درس تربیت بدنی و سلامت در نظام آموزشی

تعلیم و تربیت اسلامی، به دنبال زمینه سازی برای شکوفایی فطرت الهی انسان به منظور دستیابی به مراتبی از نفس مطمئنه و تحقّق حیات طیبه است. در سند برنامه درسی ملی آمده است که تعلیم و تربیت به دنبال تربیت نسلی متفکر و خلاق، با ایمان، خودباور، خودساخته، دانا و بصیر، مفتخر به ایرانی و مسلمان بودن، تلاشگر و سالم و عامل و وفادار به ارزش های دینی، ملی و انقلابی و متخلّق به اخلاق اسلامی است.

براساس مفاد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سند چشم انداز بیست ساله نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، برنامه درسی ملی، هدف نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور تکوین و تعالی هویت متربی با کسب شایستگی های لازم برای درک و اصلاح موقعیت جهت آماده شدن برای تحقق حیات طیبه است.

حوزه یادگیری تربیت بدنی و سلامت به عنوان یکی از ۱۱ حوزه یادگیری در برنامه درسی ملی به دنبال برقراری سلامتی کامل جسمی، روانی و ایجاد زمینه هایی در جهت شناساندن روش های درست فعّالیت جسمانی، ارتقای توانایی های بدنی و تبیین روش های تفریحی سالم در حوزه محتوایی تربیت بدنی است.

آموزش تربیت بدنی به عنوان یک صلاحیت مشترک بین رشته ای در برنامه های درسی، فرصت تعمیق به کارگیری آموخته ها در موقعیت های واقعی زندگی و راهکارهای مقابله با چالش های آن را فراهم می آورد و در جهت نیل به سلامت همه جانبه که همانا یکی از دغدغه ههای اصلی جامعه است، هم راستا می شود.

یکی از وظایف اصلی مدرسه، آماده کردن افراد برای ورود به زندگی اجتماعی است. زندگی اجتماعی مستلزم داشتن مهارت های فردی، بین فردی و اجتماعی و دارا بودن آداب اجتماعی است. انسان مدام تحت تأثیر نحوه زندگی گروه های اجتماعی، تمایلات، جذابیت ها و درخواست های آن است. این تمایلات و درخواست ها ممکن است زندگی او را تحت تأثیر قرار داده و با فشارهای مختلف و بحرانهای بعدی همراه کند.

جهانی سازی، سرعت و گسترش اطلاعات، رشد فنّاوری، توسعه اقتصادی و اجتماعی، تأثیر همسالان و رواج برخی از ارزش های کاذب ممکن است جوامع را با مشکلاتی نظیر مهاجرت، نیازهای جدید، دوری از فضایل اخلاقی، اعتیاد، خشونت، قانون شکنی، اختلالات روانی و بحران های معنوی دیگر مواجه کند. لذا فرد به الگوها، دانش و مهارت هایی نیاز دارد که به کمک آنها بتواند با مسائل غیرقابل پیش بینی برخوردی سازنده داشته باشد.

تربیت بدنی زمینه های بروز( شایستگی های لازم را در متربیان برای اداره امور زندگی )آداب اخلاقی، اقتصادی، تغذیه، بهداشت، آداب اجتماعی شدن، مدیریت اوقات فراغت، خودآگاهی، هویت یابی، ارتباط مؤثر، مراقبت از محیط زیست، مدیریت بحران و خطر و کسب مهار تهای پیشگیرانه و… پرورش می دهد.

انسان ها همواره نیازمند پیمودن مسیر کمال و سعادت هستند. رعایت آداب و کسب مهارت های زندگی پاسخی به این نیاز است. رعایت اصول زندگی سالم موجب وحدت و تعادل در رفتار فرد و حفظ سلامت و تعادل روانی در اجتماع است.

مدرسه، سامان دهنده موقعیت و فرصت های تربیتی است که با برنامه تربیت محور، مدیریت متعهد و متخصص و نوآور و مربیان فکور، امین و علاقه مند، می تواند زمینه ساز شکوفایی فطرت الهی و رشد هماهنگ و همه جانبه استعداد های طبیعی و ساماندهی عواطف واحساسات متربی باشد. در این میان، درس تربیت بدنی و سلامت به عنوان طلایه دار سلامت دانش آموزان و آماده ساختن آنها برای زندگی آینده و تلاش برای فراهم کردن برنامه ای کامل و سالم برای اوقات فراغت، نقش بسیار با اهمیتی دارد.

ویژگی ها و نیازهای دانش آموزان متوسطه اول

دانش آموزان این گروه سنّی با دیگر گروه های دانش آموزی تفاوت های ویژه ای دارند و در دامنه ای از هوش، توانایی های جسمانی، ذهنی و عاطفی قرار گرفته و همواره در حال تکامل و بهبود آن هستند و طیف وسیعی از تفاوت های جسمانی ناشی از بلوغ در میان ایشان دیده می شود. از این رو، در جدول زیر به خلاصه ای از ویژگی ها و نیازهای مشترک این گروه سنی اشاره شده است.

1. شناختی

ویژگی ها

• در مرحلهٔ رشد منظم و مستمر شناختی و توانایی های ارادی عملی هستند.
• آمادگی کامل برای یادگیری مهارت های ورزشی، درک راهکارها (تاکتیک های بازی) را دارند.
• آمادگی کامل ذهنی برای درک موضوعات اصلی دانش تربیت بدنی و ورزشی را دارند.
• در مرحلهٔ توسعهٔ قدرت استدلال و رشد عقلانی، کسب آمادگی برای کشف روابط بین اجزای مهارت و بازی هستند.
• گرایش قوی به یادگیری چیزهایی را دارند که فکرمی کنند مفید است.

نیازها

• شناخت خود در ابعاد جسمانی و روانی.
• شناخت هویت ملی و احساس تعلّق به آن.

2. جسمانی – حرکتی

ویژگی ها

• رشد بدنی شتاب یافته را در افزایش وزن، قد، اندازه قلب، ظرفیت ریه و قدرت عضلانی تجربه می کنند که این شتاب در دختران در این سن، بیش از پسران است.
• رشد استخوانی، سریع تر از رشد عضلانی انجام می شود و استخوان ها از حمایت ضعیف عضلات و تاندون ها برخوردارند.
• تفاوتهای جسمانی را به لحاظ رشد فیزیولوژیکی ناشی از بلوغ در خود تجربه می کنند.

نیازها

• برخورداری از وضعیت بدنی مناسب.
• تحرک و تلاش جسمانی و برخورداری از روحیه فعّال و چابک.
• کسب مهارت های ورزشی.
• انجام رقابت و مسابقه در قالب گروه های ورزشی.

3. اجتماعی – اخلاقی

ویژگی ها

• به شدت به ارزش های گروه های همسالان خود وابسته اند.
• به راحتی تحت تأثیر احساسات و ارزش های گروهی خود قرار می گیرند
• به رغم اینکه نسبت به والدین سرکش اند، ولی به ارزش های آنها وابسته اند.
• در مرحله پذیرش والدین و معلمان قرار دارند و برای این کار، به تصدیق و اثبات آنها نیاز دارند.
• در روابط انسانی، منصف اند.

نیازها

• التزام عملی به ارز ش های اخلاقی.
• تحمّل مشکلات و سختی ها.
• تخلیه عواطف و هیجانات.
• فرصت ابراز وجود.
• ارتباط و تعامل داشتن با گروه همسالان.

انتظارات از برنامۀ درس تربیت بدنی و سلامت

با توجه به اینکه دانش آموزان در این پایه در حدّ فاصل دوره ابتدایی و متوسطه قرار م یگیرند می توان گفت ماهیت برنامه آموزشی آن، انتقالی و گذار محور است باید دانش آموزان را کمک نماید تا از دوره کودکی فاصله گرفته و برای دوره متوسطه و ورود به زندگی بزرگسالی آماده شوند. از این رو، از این برنامه انتظار می رود تا ضمن ایجاد آمادگی لازم در دانش آموزان برای ورود به پایه های بالاتر

• باعث بهبود آمادگی هوازی، قدرت و استقامت عضلانی، انعطاف پذیری و هماهنگی و چابکی گردد.
• فرصت فراگیری مهارت های پایه ورز شهای مختلف و کسب تجربه های متنوع حرکتی را فراهم آورد.
• با بهره مندی از انواع راهبردهای یاددهی یادگیری به رشد و توسعه زمینه های ادراکی و قوای تفکر کمک کرده و امکان تصمیم گیر یهای عاقلانه، درست و به موقع در فعّالی تهای ورزشی و زندگی را فراهم آورد.
• با فراهم آوردن فضایی شاد و نشاط انگیز و کسب تجربه لذت از شرکت در فعّالیت بدنی به بهبود نگرش مثبت نسبت به فعّالیت بدنی منجر شود.
• با ایجاد فرصت های کسب تجربه شکست و پیروزی در بازی و ورزش دانش آموزان را برای رویارویی با زندگی واقعی در اجتماع آماده سازد.
• فرصت توسعه روابط اجتماعی و تعامل با گروه همسالان را فراهم آورد.
• فرصت کسب صلاحیت ها و یادگیری های مشترک تأکید شده در برنامه های درسی از جمله ارزش های اخلاقی و بهداشتی، و مهارت هایی همچون تلاش، کارگروهی، احترام به خود و دیگران، صبر و خویشتن داری، حسن خلق، اعتماد به نفس، نظم و انضباط با رعایت قوانین، حس مسئولیت و انتخاب سالم را فراهم آورد.

محتوای برنامۀ درسی تربیت بدنی و سلامت در دورۀ متوسطۀ اول

با توجه به اهداف، ویژگی ها و نیازهای دانش آموزان و انتظارات از برنامه درسی، محتوای آموزشی مشتمل بر آموزش، تمرین و مرور موضوعات و سرفص لهای متنوعی است که کلیات آنها در جدول زیر ارائه می شود:

فرایند تدریس

مرحلۀ اول:

آماده سازی بدن (گرم کردن): آماده سازی بدن از بخش های مهم فعّالیت های جسمانی است و صرف نظر از آثار فیزیولوژیکی آن بر بدن، تحقیقات نشان داده اند که با گرم کردن مناسب، می توان از بیش از ۴۰ درصد آسیب ها جلوگیری کرد. به طورکلی هر جلسه تمرین ورزشی، سه مرحله گرم کردن، فعّالیت اصلی و سرد کردن را شامل می شود.

گرم کردن: گرم کردن یا تمرین مقدماتی نوعی فعّالیت بدنی است که به منظور آماده سازی پیش از فعّالیت اصلی با ورزش انجام می شود. گرم کردن برای رسیدن به هدف های زیر صورت می گیرد:

• آمادگی بدنی
• پیشگیری از آسیب های ورزش
• آمادگی ذهنی و روانی

انواع گرم کردن:  معمولا گرم کردن را به دو بخش عمومی و اختصاصی تقسیم می کنند.

گرم کردن عمومی:

 شامل حرکاتی است که کل بدن را به طور عمومی دربر می گیرد و هدف همه حرکات در تمامی رشته های ورزشی مشترک است و با فنون و مهارت های مورد استفاده در یک رشته خاصّ ورزشی به طور مستقیم ارتباط ندارد. در گرم کردن عمومی، سه مرحله زیر قابل استفاده است:

1. راه رفتن و دویدن نرم
2. نرمش های عمومی معروف به سوئدی
3. تمرینات کششی.

در تقدّم و تأخّر اجرای مراحل بالا اختلاف نظر وجود دارد؛ اما معلمان می توانند با بهره گیری از تجارب ارزشمند خود و سایر همکاران و پیشکسوتان، آن را مدیریت کنند.

گرم کردن اختصاصی:

گرم کردن اختصاصی شامل انجام حرکات، مرور تکنیک و مهارت هایی است که ورزشکار در تمرین یا مسابقه، آنها را انجام خواهد داد. برای مثال، در رشته والیبال بازیکنان پس از گرم کردن عمومی، چند حرکت پاس پنجه و ساعد و اسپک را انجام می دهند یا در بازی بسکتبال، بازیکنان چند بار انواع دریبل و پاس و شوت و ریباند و ضدّ حمله را تمرین می کنند.

مدت گرم کردن: مدت گرم کردن با توجه به عوامل زیر تعیین می شود:

• شرایط محیطی: به طور حتم هر قدر هوا سردتر باشد، مدت زمان بیشتری برای گرم کردن لازم است.
• لباس ورزشکار: میزان پوشش و لباس ورزشکار بر مدت گرم کردن تأثیر دارد. بهتر است ورزشکار در آب و هوای سرد از پوشش مناسب استفاده کند تا بدن بهتر و سریع تر گرم شود.
• میزان آمادگی فرد: هر قدر آمادگی بیشتر باشد مدت زمان گرم کردن ممکن است کوتاه تر باشد.
• نوع تمرین: نوع فعّالیت اصلی در هر جلسه می تواند در نوع و مدت گرم کردن تأثیرگذار باشد.

اصولی که در هنگام گرم کردن باید رعایت کرد:

• تمرینات گرم کردن باید تدریجی و به آرامی انجام شود.
• مدت و شدّت گرم کردن باید به اندازه ای باشد تا درجه حرارت عضلات بدن را افزایش دهد. اما این، به معنای انجام دادن تمرینات طولانی و شدید نیست؛ زیرا خستگی و کاهش ذخایر انرژی را درپی خواهد داشت.
• برای اینکه گرم کردن مفید و مؤثر باشد فاصله زمانی گرم کردن تا آغاز تمرین اصلی بایدکوتاه باشد، اگرچه ممکن است اثرگرم کردن تا ۲۰ دقیقه پس از پایان آن باقی بماند؛ اما برای دستیابی به بهترین نتیجه، فاصله پایانی گرم کردن تا آغاز تمرین یا مسابقه نباید از ۵ تا ۱۰ دقیقه بیشتر باشد.
• گرم کردن عمومی، عضلات بزرگ و حرکات کل بدن را شامل می شود.
• شدّت گرم کردن به آمادگی فرد بستگی دارد و از ۵۰ تا ۶۰ درصد حداکثر ضربان قلب متغیر است.
• کشش یکی از تمرینات مهمّ گرم کردن است که با افزایش انعطاف پذیری در فرد، عضلات، مفاصل و رباط ها را آماده فعّالیت می کند.

مرحلۀ دوم:

آموزش مهارت های حرکتی (فعّالیت اصلی): بخش هدفمند فرایند است که جلسه آموزش و تمرین به سبب آن تشکیل شده است. این بخش بیشترین مدت زمان را به خود اختصاص می دهد.

به طور کلی روش های تدریس در درس تربیت بدنی را می توان مانند یک پیوستار درنظر گرفت که در یک طرف آن روش های تدریس معلم محور (مستقیم) و در طرف دیگر آن، روش های تدریس شاگردمحور (غیرمستقیم) قرار دارد. انتخاب روش تدریس تحت تأثیر عوامل زیر است:

• هماهنگی با اهداف
• محتوا
• توانایی معلمان
• امکانات و فضا.

در درس تربیت بدنی نیز شرایط آموزشی، نگرش معلم و اولویت بندی اهداف در هر برنامه، در انتخاب روش تدریس مؤثر است.

آموزش مهارت های حرکتی با هر روش تدریسی که از سوی معلم ارائه گردد، شامل مراحل زیر است:

• توضیح
• نمایش
• تکرار و تمرین
• هدایت (بازخورد).

توضیح: توضیحات باید با بیانی قابل فهم، مهارت را توصیف کند و متناسب با سنّ دانش آموزان و خلاصه، ساده و مستقیم ارائه گردد. به عبارت دیگر شرح مهارت در قالب چند کلمه باید بتواند تصویر مناسبی از مهارت را به دانش آموزان ارائه دهد.

نمایش: گرچه ارائه توضیح شفاف و مختصر درمورد مهارت، دانش آموزان را تاحدودی با موضوع آشنا می کند، ولی تفهیم مهارت فقط از این طریق برای دانش آموزان اغلب دشوار است. بنابراین، نمایش هایی که برای به تصویر کشیدن حرکت، اجرا می شود در آموزش و یادگیری مهارت های حرکتی بسیار تأثیرگذار است.

تکرار و تمرین: تمرین، کلید یادگیری است. استفاده از انواع تمرینات متناسب با توانایی دانش آموزان و موضوع آموزش در فضای شاد و دلچسب برای دانش آموزان، در تسهیل فرایند یادگیری بسیار مؤثر است.

هدایت و بازخورد:  تشخیص مشکلات دانش آموزان: در هر کلاس، تعداد معدودی از دانش آموزان برای یادگیری مهارت مشکل دارند. دلایل زیادی برای این مسئله وجود دارد. ممکن است این مشکل به جهت هماهنگی ضعیف ساختار بدنی با شرایط جسمانی باشد. معلم در تشخیص مشکلات باید با تجربه و خبره باشد. برخی در این کار خبره اند و می توانند الگوهای حرکتی جدید را با استفاده از کلمات مناسب، به سرعت بسازند. این معلمان خبره می گویند  « دست چپ را به بدن نزدیک کن » یا  « در آب سر بخور » یا با راهنمایی های ساده دیگر و با استفاده از واژه های کلیدی، نتایج سریعی به دست می آورند.

مرحله بعد، معلم باید الگوهای حرکتی جدید را اعمال کند؛ زیرا وظیفه او تنها بازشناسی مشکل یادگیری نیست؛ بلکه باید دانش آموزان را به سمت اصلاح آن هدایت کند. موفقیت در این کار، به یادگیری سرعت می بخشد؛ در نتیجه، وقتی دانش آموز راهنمایی های معلم را فرابگیرد و به هدف برسد، به تکرار حرکات جدید که به موفقیت منجر می شوند، علاقه مند می گردد. در عین حال، مربی باید بداند فرم و صورت حرکت، یک مسئله شخصی است و باید به دانش آموزان کمک کند تا مؤثرترین الگوهای حرکتی را خود کشف کنند.

یادگیری حرکتی را نمی توان از تغییر رفتار یا رشد نگرش جدا کرد. تفکر دانش آموز در مورد معلم و آنچه او می آموزد، به اندازه آنچه یاد می گیرد اهمیت دارد. حضور معلم، تشویق او، صبرش و باورش نسبت به رشد علایق و توانایی دانش آموزان تحقق اهداف بلندمدت را ممکن می سازد.

مرحلۀ سوم:

سرد کردن: تمرینات سرد کردن بلافاصله پس از پایان تمرین اصلی یا مسابقه انجام می شود. مدت مناسب برای سرد کردن ٥ تا ١٠ دقیقه است؛ اما با توجه به همان عواملی که در بخش گرم کردن گفته شد، می تواند متغیر باشد و ترتیب انجام حرکات در مرحله سرد کردن متفاوت است. برای مثال، یک نمونه برنامه سرد کردن به شرح زیر است:

• دویدن نرم همراه با نفس های آرام و عمیق به مدت ١ تا ٢ دقیقه
• راه رفتن همراه با کاهش سرعت و با انجام نرمش های عمومی به ویژه حرکاتی که به باز شدن قفسه سینه کمک می کند، به مدت ٣ تا ٥ دقیقه
• کشش ٢ تا ٣ دقیقه

نکته: تمرینات سرد کردن سیر نزولی دارد؛ یعنی با شدّت متوسط آغاز می شود و این شدت مرتب کاهش می یابد تا به حالت استراحت منتهی شود.

ارزشیابی

ارزشیابی یکی از مهم ترین بخش ها در فرایند آموزش محسوب می شود و هدف از آن، انعکاس پیشرفت دانش آموزان و معلمان در تحقق اهداف برنامه درسی است.

ارزشیابی را فرایند منظم جمع آوری اطلاعات از یادگیری دانش آموزان و قضاوت در مورد حدود یادگیری تعریف کرده اند. براساس این تعریف، مشاهدات بی نظم و ترتیب از رفتار دانش آموزان را نمی توان ارزشیابی خواند و باید معلمان از آغاز برنامه آموزشی نسبت به تنظیم فرایند ارزشیابی، برنامه ریزی کنند.

درس تربیت بدنی و سلامت چگونه مورد ارزشیابی قرار می گیرد؟

در ارزشیابی از عملکرد دانش آموزان، در حوزه تربیت بدنی و سلامت و قضاوت در مورد کیفیت عملکرد آنها بهره گیری از سه شیوه ارزشیابی ورودی، مستمر و پایانی ضروری است.

سنجش و ارزشیابی ورودی:

این شیوه از ارزشیابی به منظور آگاهی از میزان آمادگی جسمانی دانش آموزان و تشخیص مهارت های اولیه آنها در ورزش های موردنظر، صورت می گیرد. مشاهده رفتار دانش آموزان در هنگام انجام فعّالیت های مرتبط و پرسش های شفاهی، ابزار مناسبی برای تشخیص در این نوع ارزشیابی است. معلمان م یتوانند از این شیوه برای شروع تدریس مطالب جدید استفاده کنند.

سنجش و ارزشیابی مستمر:

ارزشیابی مستمر یا تکوینی معادل فارسی « Formative assessment  » به معنای سازنده و رشد دهنده است. گاهی معلمان کلمه مستمر را با مکرّر اشتباه گرفته و ارزشیابی مستمر را انجام آزمون های مکرّر، قلمداد کرده اند.در حالی که مهم ترین ویژگی مستمر پویایی و گستردگی آن است و این ویژگی است که آن را از ارزشیابی پایانی و تشخیصی متمایز می کند.

اهمیت ارزشیابی مستمر در ارائه بازخورد به معلم برای طراحی فعّالیت های مناسب تر آموزشی است. معلمان نباید از ارزشیابی مستمر برای رتبه بندی و دسته بندی دانش آموزان استفاده کنند یا دانش آموزانی را به ناتوانی متهم کنند؛ بلکه انجام ارزشیابی مستمر باید به معلم و دانش آموز کمک کند تا بدانند در چه مرحله ای از پیشرفت یادگیری قرار دارند و برای پیشرفت بیشتر چه تمهیداتی باید اندیشیده شود.

با توجه به ماهیت مهارتی این درس و وجود فراوانی در تفاوت های فردی و تجارب پیشین دانش آموزان در فرایند یادگیری این درس، نقش و اهمیت ارزشیابی مستمر در درس تربیت بدنی و سلامت، بیش از ارزشیابی پایانی و تشخیصی خواهد بود.

سنجش و ارزشیابی مستمر درس تربیت بدنی و سلامت چگونه صورت می گیرد؟

به طور کلی می توان گفت ارزشیابی را باید در چند مرحله دنبال کرد.

1. اهداف و انتظارات یادگیری در هر موضوعی را به خوبی و به دقت مدّنظر قرار دهید.
2. انواع فعّالیت های یادگیری دانش آموزان را در این درس دسته بندی کنید.

با توجه به رویکرد آموزشی این درس، فعّالیت های یادگیری دانش آموزان را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:

• فعّالیت های انفرادی داخل مدرسه
• فعّالیت های گروهی داخل مدرسه
• فعّالیت های انفرادی خارج از مدرسه
• فعّالیت های گروهی خارج مدرسه

3. شیوه ها و ابزار مناسب سنجش و اندازه گیری هر فعّالیت را انتخاب کنید.

با توجه به تنوع مطالب و فعّالیت های یادگیری دانش آموزان در درس تربیت بدنی و سلامت سنجش از این درس نیز روش ها و ابزار متنوعی را می طلبد که صرف نظر از به کارگیری هر نوع ابزار و روش اندازه گیری توجه به یک سری نکات در سنجش و اندازه گیری این درس ضروری است.

از چه ابزارهایی استفاده کنیم؟

با توجه به دسته بندی انواع فعّالیت های یادگیری دانش آموزان  ضرورت دارد ابزار مناسب برای سنجش هر فعّالیت انتخاب شود. انواع ابزارهای رایج در سنجش درس تربیت بدنی عبارت اند از:

آزمو نهای مهارتی:

آ زمون های مهارتی معیارهای خوبی برای سنجش عملکرد در اجرای مهارت های حرکتی و ورزشی هستند و عموماً آزمون های مهارتی، نسبت به ابزارهای مشاهده ای معیارهای پایاتری هستند و استفاده از آنها توسط معلم، هم بازی ها یا خود دانش آموز خیلی آسان است. معلمان می توانند از انواع آزمون های مهارتی استاندارد و معلم ساخته استفاده کنند.

آزمو نهای آمادگی جسمانی:

آ زمون های آمادگی جسمانی استاندارد، معیارهای خوبی اند که نشان می دهند دانش آموزان در چه سطحی از آمادگی قرار دارند و به دلیل داشتن مقیاس های هنجار، معمولاً ً استفاده از آنها برای معلم بسیار آسان است. البته آزمون های معلم ساخته از جمله آزمون های ایستگاهی نیز با توجه به اینکه می توانند هم زمان چندین فاکتور آمادگی جسمانی را با صرف زمان کمتر ارزیابی کنند، در این برنامه کاربرد دارد.

چک لیست های مشاهدۀ رفتار:

چک لیست ها، همان برگه های مشاهدات هستند و معلمان برای نشان دادن اینکه آیا دانش آموز به عملکرد خاصی رسیده است یا خیر، آنها را به کار می برد و یکی از مؤثرترین ابزارهای سنجش در تربیت بدنی هستند.

سؤالات پاسخ آزاد، آزمون های کتبی و شفاهی:

با توجه به اینکه دانش آموزان در درس تربیت بدنی و سلامت با یک سری حقایق و اصول علم یحاکم بر این درس آشنا می شوند؛ از این رو، ارزیابی یادگیری شناختی دانش آموزان در این مباحث می تواند از طریق برگزاری آزمو نهای کتبی به صورت چهار گزینه ای یا سؤالات پاسخ آزاد و آزمو نهای شفاهی انجام پذیرد.

کارنمای فعّالیت های خارج از مدرسه:

این کارنماها می توانند منعکس کننده فعّالیت های ورزشی خارج از مدرسه دانش آموزان باشند که توسط دانش آموز و با نظارت اولیای دانش آموزان کامل می شود.

دفتر گزارشات سرگروه ها:

ثبت گزارشات سرگروه ها که در قبال دانش آموزان گروه خود مسئولیت دارند، می تواند به عنوان ابزار ارزشمند در سنجش به معلمان کمک کرده و در صرف وقت ایشان نیز صرفه جویی گردد.

آزمون های عملکردی در قالب پروژه: پروژه ها فعّالیت هایی اند که بدون تشکیل و اختصاص ساعات کلاس به آنها، برای تکمیل شان ممکن است هفته های زیادی با صرف زمان طولانی لازم باشد. در این برنامه بر انجام پروژه های گروهی در مباحث دانشی درس تربیت بدنی تأکید شده و ارائه پروژه ها در زمان مقرر، در قالب یک سخنرانی، تولید یک روزنامه دیواری، گزارش تحقیق درباره موضوعی خاص، نقاشی ، ضبط مصاحبه، مشاهد ه ها و … توسط دانش آموزان انجام خواهد شد.

خودارزیابی:

اگر از دانش آموزان خواسته شود تا خود درباره عملکرد و فعّالیت های یادگیری خویش فکر کنند، کمک مؤثری به یادگیری آنها خواهد شد. در این روش آنها قادر خواهند بود تا آنچه را که فراگرفته اند ارزشیابی کنند و فرصت می یابند تا ضمن تشخیص خطاها و ضعف های خود آن را اصلاح کنند.

4. اطلاعات جمع آوری شده را بررسی و جمع بندی کنید و برای کمک به دانش آموزان در رفع نقایص و ورود به مرحله بعد آموزش تصمیم گیری کنید.

در درس تربیت بدنی ارزشیابی پایانی همانند سایر دروس نیست. یعنی الزاماً امتحان پایانی از دانش آموزان به عمل نمی آید، بلکه نمره پایانی دانش آموزان حاصل میانگین نمرات ارزیابی گروهی و انفرادی است که به صورت مستمر در طول نیمسال های تحصیلی انجام شده است و به عنوان نمره نهایی اعلام و در کارنامه تحصیلی وی ثبت خواهد شد.

ملاحظات در سنجش درس تربیت بدنی و سلامت:

• با توجه به رویکرد آموزشی این درس که فرایند محور است، همواره حدود عملکرد دان شآموزان باید سنجیده شود. بدین معنا که اگرچه به طور مثال، دانستن مطالب و مفاهیم مرتبط با بهداشت کفش و لباس ورزشی برای دانش آموزان ضروری است، ولی رعایت و به کار بستن اصول مرتبط با بهداشت در طول کلاس نیز مورد توجه قرار می گیرد.
• سنجش، قابلیتی را که مدّنظر برنامه است، اندازه گیری کند. بدین معنا که به عنوان نمونه، در آموزش بسکتبال، به کارگیری مهارت ها در بازی از اهداف ضروری است. از این رو، مثلاً هنگام سنجش مهارت دریبل، معلمان به کارگیری این مهارت در طول انجام بازی نیز توجه نمایند و فقط عملکرد انفرادی دانش آموز در نمایش مهارت دریبل در فضای خارج از بازی را مورد سنجش قرار ندهند.
• سنجش را به صورت مداوم و درهم تنیده با آموزش انجام دهند: بدین معنا که معلمان نباید دانش آموزان را از انجام فعّالیت های معمول تمرینی و یادگیری دور کرده و برنامه ای خاص سنجش را اجرا نمایند؛ بلکه در حین آموزش و تمرین به سنجش از قابلیت های مدّنظر بپردازند.
• انتظاراتی که از سنجش دانش آموزان هست، در همان ابتدای آموزش مشخص گردد، نه در پایان آن؛ چرا که در این صورت دانش آموزان بر یادگیری موضوعات مهم از همان ابتدا تمرکز خواهند کرد.
• سنجش، موفقیت و عملکرد دانش آموزان را بارها و در شرایط مختلف اندازه گیری کند.

اداره کلاس درس تربیت بدنی

پیش نیازهای مورد نیاز برای اجرای مناسب کلاس درس تربیت بدنی عبارت اند از:

• آشنایی نسبت به برنامه (اهداف، محتوا، روش های یاددهی یادگیری و …)
• آشنایی نسبت به ویژگی های دانش آموزان به ویژه علایق، سطح برانگیختگی و …
• آگاهی نسبت به فضا و تجهیزات مورد نیاز کلاس
• تسلط بر انواع روش های گروه بندی و استقرار دانش آموزان در کلاس
• آگاهی نسبت به حقوق دانش آموزان در کلاس
• آشنایی نسبت به مدیریت رفتار در کلاس که مشروح برخی از موارد فوق به شرح زیر است:

سازماندهی برنامه شامل: سازماندهی دقیق برنامه، توجه به نوع فعّالیت های حرکتی و آمادگی جسمانی و ویژگی های دانش آموزان، انتخاب الگوی آموزشی مناسب، آگاهی و علاقه مندی معلم.

رعایت حقوق دانش آموزان:  همچون حقّ یادگیری و آموزش، حقّ پذیرش و احترام به عنوان یک انسان، حقّ برخورداری از تربیت عادلانه و یکسان در کلاس، حقّ شرکت در فعّالیت ها و لذت بردن، حقّ برخورداری از معلمی آگاه و متخصص، حقّ کسب آمادگی و سلامتی و… .

انجام وظایف در قبال کلاس شامل:  طرح و برنامه ریزی مناسب درسی، گروه بندی مناسب، فراهم آوردن امکانات ورزشی، آموزش و نظارت حضوری، شناخت و هدایت استعدا دهای ورزشی، مراقبت از سلامتی و حفظ ایمنی و… .

سازماندهی کلاس درس تربیت بدنی:  معمولاًً در جلسات اولیه صورت م یگیرد و عبارت است از: وضع قوانین و مقررات، اداره کلاس، تعیین و گروه بندی دانش آموزان، تعیین زمان فعّالیت و استراحت، مشخص کردن تشویق ها و جریمه ها، نحوه رفت و آمدها، تحویل و نگهداری وسایل، توجه به علامت ها، صدای دست، سوت و…، رعایت نظم و انضباط توسط معلم و دانش آموز، زمان بندی برنامه درس در مدرسه، نظارت و سرپرستی، پیش بینی، کنترل، توجه به عوامل برنامه مثل فضا، وسایل و… .

مدیریت رفتار در کلاس:  برخورد با رفتار های غلط و توجه به رفتار های درست، گفت وگوی فردی، واگذاری مسئولیت، بحث گروهی، برخورد غیر مستقیم، تقویت مثبت.